Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Page 115

H u g v e k j u r
TMM 2018 · 3 115
sem sé „eitthvað“, það sem spannaði
hvort tveggja, hluti jafnt sem ekki-hluti.
Í tímanum vildu þeir svo skilgreina tvær
víddir, núið og fortíð-framtíð. Núið er í
rauninni ekki annað en það sem áður
var sagt, en hvað um fortíð-framtíð?
Það kemur á óvart, og brýtur í bága
við margar heimspekikenningar, að
spyrða saman það sem flestir vildu kalla
tvær víddir tímans. Þó er það augljóst ef
að er gáð. Í Augnablikinu er maður
kannski bara að borða ís úti í sólinni, en
í breiðri tímavídd fortíðarinnar stefnir
hann jafnan til framtíðar sem situr föst í
huga hans, stundum álíka raunveruleg
og tíminn sem liðinn er. Framtíð blaða-
mannsins um nokkurt skeið, og enn að
morgni dags 7. janúar, var sú að eftir
nokkra daga myndi hann fara til Prince-
ton og halda fyrirlestra um franskar
samtímabókmenntir, og þar myndi
hann hitta aftur fylgikonu sína; hann
var þegar búinn að kaupa farmiða til
New York og hún beið eftir honum.
Augnablikið sem á eftir fylgdi gerði þá
áætlun að engu, það bjó semsé til alveg
nýja framtíð, en hann virðist ekki hafa
leitt hugann að því meðan hann lá á
gólfinu í skrifstofunni, sú hugsun kom
síðar.
Í efnishyggju Stóumanna er þessi
vídd fortíðar-framtíðar „ekki til“, og
slíkt hið sama segja þeir heimspekingar
sem nefndir voru hér að ofan, hún er
„liðin-ókomin“. En þetta er ekki síðasta
orð Stóumanna, þótt víddin sé ekki til
er hún samt „eitthvað“ – ti – og innan
ramma verufræði þeirra er skilgreining-
in augljós: þessi vídd er þáttur af hinu
„segjanlega“, hún hefur sinn sérstaka
veruleika sem er ekki neind. Þá verður
augljóst – og það eru líka rök fyrir að
skilgreina fortíð-framtíð sem eina vídd
– hvernig síðari atburðir geta breytt því
sem á undan var komið. Morguninn 7.
janúar tók blaðamaðurinn þá ákvörðun,
kannski án þess að hugsa mikið um það,
að koma við á ritstjórnarskrifstofu
Charlie Hebdo, og síðar þennan morgun
stóð hann upp þegar honum fannst tími
til kominn en staldraði við til að sýna
Cabu ljósmyndina. Hvort tveggja var
eins hversdagslegt og verið gat. En eftir
á fengu þessir atburðir allt aðra merk-
ingu, þeir voru segjanlegir á annan hátt.
Ef blaðamaðurinn hefði farið beint á rit-
stjórn Libération hefði hann verið víðs
fjarri þegar tilræðismennirnir komu og
lagt af stað til Princeton nokkrum
dögum síðar til að halda sína fyrirlestra;
ef hann hefði ekki staldrað við á útleið-
inni hefði hann að öllum líkindum
hlaupið beint í fangið á tilræðismönn-
unum í stiganum og orðið þeirra fyrsta
fórnarlamb. Það sem breyttist var sagan.
Með því að skilgreina veru á þennan
sérstaka hátt hafa Stóuspekingarnir bent
á leið út úr þeirri mótsögn tímans sem
nefnd var í upphafi. Fortíð-framtíð er til
en einungis sem eitthvað segjanlegt, –
lekton; hún er einungis saga. Þar sem
mannlífið heldur áfram sinn veg innan
þessarar víddar má einnig segja að allur
sannleikurinn um það sé fólginn í því
sama, að vera saga. En hvað þá um
Augnablikið? Samkvæmt þessu öðlast
það fyrst merkingu þegar það verður
hluti af sögu, þegar það fellur inn í for-
tíð-framtíð, líkt og tónn fær ekki merk-
ingu fyrr en hann er orðinn hluti af lag-
línu. Af þessu leiðir ótalmargt og má
einkum benda á skilgreiningu á því
hvað er „Maður“, og hvernig hann
greinist frá öðrum skepnum. Er hann
„vitiborinn“ – Homo sapiens? Það er hið
háðulegasta öfugmæli, að viti stendur
Maðurinn flestum öðrum skepnum
langt að baki, hann er t.d. eina illfyglið í
sólkerfinu samanlögðu sem dritar í sitt
hreiður. Er það þá tungumálið sem
greinir hann frá öllum hinum dýrun-
um? Það er ekki rétt, ef menn skilgreina
TMM_3_2018.indd 115 23.8.2018 14:19