Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2019, Síða 201

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS200
að klaustrunum sem fólst í söfnun hans á gripum og skjölum sem ‘minnir
vissulega á okkar leit’ (bls. 43). Hins vegar er áréttað að Árni og aðrir
höfundar hafi að mestu afmarkað sig við ritaðar heimildir. Því næst eru
tiltekin tvö fræðileg verk, greinar Janusar Jónssonar ‘Um klaustrin á Íslandi’
(1887) og Magnúsar Jónssonar ‘Áhrif klaustranna á Íslandi’ (1914). Í langri
grein birtir Janus æviskrá um formenn klaustranna og reifar þær heimildir
sem til eru um þessa einstaklinga. Greinin er ekki almenn umfjöllun um
stöðu og mikilvægi klaustranna í íslensku samfélagi. Því skýtur nokkuð
skökku við að grein Magnúsar, sem út kom um aldarfjórðungi síðar, er
kynnt sem ‘einskonar andsvar’ (bls. 43) við hina ágætu úttekt Janusar.
Höfundur lætur að því liggja að Magnús Jónsson hafi lagt línurnar með
sinni þjóðernislegu og lútersku túlkun á stöðu klaustranna í íslenskri sögu.
Túlkun hans var síðan samkvæmt höfundi fylgt, með tilbrigðum þó, af
áhrifamestu sagnfræðingum tuttugustu aldar, þ.á m. Birni Þorsteinssyni,
Magnúsi Má Lárussyni og Magnúsi Stefánssyni.
Höfundur segir að Magnús Jónsson telji að ‘alþjóðleg gerð klausturlífs
hafi hreinlega ekki átt við skapgerð Íslendinga’ og að hann hafi farið
‘háðulegum orðum’ um þau og skrifað um ‘andlegan dauða’ í þeim
(bls. 43). Umfjöllun Magnúsar er vissulega lituð af þjóðernishyggju
og trúarskoðunum hans. Kynning höfundar á grein hans er hins vegar
nokkuð villandi. Magnús gerir ekki lítið úr hlutverki klaustranna í sögu
Íslands. Þvert á móti undirstrikar hann mikilvægi þeirra á sviði bókmennta
þrettándu og fjórtándu aldar og kirkjusögu Íslands almennt. Magnús er hins
vegar á því að klaustrunum hafi hnignað á síðmiðöldum þegar þau urðu
alþjóðlegri í eðli sínu í takt við kirkjuna almennt. Magnús á hér við andlega
og bókmenntalega hnignun sem hefur ekki endilega með umfang klaustranna
og aðra starfsemi að gera. Magnús viðurkennir því hin alþjóðlegu einkenni
klaustranna á síðmiðöldum. Meginkenning bókarinnar Leitin að klaustrunum
er einmitt að klaustrin hafi verið rekin með alþjóðlegum brag eftir að þau
losnuðu undan valdi ráðandi ætta á ofanverðri þrettándu öld.
Hver áhrif grein séra Magnúsar Jónssonar hafði á síðari tíma fræðimenn er
mér ekki ljóst. Hins vegar er hin nokkuð ágripskennda umfjöllun höfundar
á framlagi Björns Þorsteinssonar, Magnúsar Stefánssonar og Guðrúnar
Ásu Grímsdóttur ekki allskostar sannfærandi. Sagt er að í rannsóknum
sínum hafi Magnús Stefánsson lagt ‘ríka áherslu á að klausturhreyfingin
hafi borist til Íslands med kristnivæðingunni úr páfagarði í Róm’ (bls. 47).
Magnús fær prik fyrir þessa söguskoðun sem er reyndar svo móðukennd að
ekki er alveg ljóst hvað átt er við. Magnús er hins vegar gagnrýndur fyrir