Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 11
ÆSA SIGURJóNSDóTTIR
10
dreifa upplýsingum samstundis á vef- og samfélagsmiðlum af hvalreka sem
var nokkuð langt frá mannabyggðum.12 Myndirnar voru teknar teknar í út-
sýnisfluginu og úr drónum eftir að vélinni var lent í sandinum. Þær gefa
nokkuð góða yfirsýn yfir tegund hvalanna og fjölda þeirra, fremur en að
þær miðli sterkri persónulegri eða sjónrænni reynslu þeirra sem upplifðu
fundinn. Myndir af öðrum hvalrekum sem birtust í fjölmiðlum sumarið
2019 sýndu hvalina á svipaðan hátt, yfirleitt úr nokkurri fjarlægð, stundum
svömluðu þeir magnlausir í þaranum eða lágu hreyfingarlausir eða dauðir í
fjöruborðinu. Tilbrigðalaust sjónarhorn ljósmyndaranna ber þess merki að
hvalreki er ekki lengur hluti af ástríðufullri veiðimenningu, atvinnuháttum,
eða menningarsögu. Þrátt fyrir hlutleysi sitt afhjúpa myndirnar ákveðinn
hamfaraótta. Vísindamenn geta enn ekki gefið neinar einhlítar skýringar á
fyrirbærinu, enda eru orsakir hvalreka margvíslegar og loftslagsbreytingar
gætu hugsanlega borið ábyrgð á aukinni tíðni rekanna á síðustu árum.13
Hvalurinn á mannöld
Samband manna og dýra er óræðara, opnara en nokkru sinni fyrr og hefur
grafið undan kenningum um aðskilnað menningar og náttúru sem einkenndi
listir og vísindi um aldir. Ný hugtök eins og hamfarahlýnun, loftslagsvá og
mannöld hafa breytt viðhorfi almennings til umhverfisins og sjónarhorni
fræðimanna til rannsóknarefna sinna. Frásagnir af „brotnu plánetunni“14
lýsa nýju ástandi, jafnvel uppdrætti að breyttri heimsmynd sem hafa verið
gefin hin ýmsu nöfn, sem erfitt er að þýða svo sem: Capitalocene, Chthulu-
cene, og Ecocene.15 Öll endurspegla þessi heiti mismunandi viðmið fræði-
manna á því hvernig eigi að skilgreina mannöldina (e. anthropocene).16
Þessar ólíku útfærslur á frásögnum af lífi mannsins á jörðinni verða ekki
12 Nathan Jurgenson, The Social Photo. On Photography and Social Media, London &
New York: Verso, 2019, bls. 17.
13 Kristlín Dís Ingilínardóttir, „Loftslagsbreytingar gætu borið ábyrgð á hvalrekum“.
Viðtal við Gísla Víkingsson, Fréttablaðið, 13. ágúst 2019. Sótt 10. september 2019
af https://www.frettabladid.is/frettir/loftslagsbreytingar-gaetu-borid-abyrgd-hval-
rekum/.
14 Hér er vísað í titil bókar Önnu Tsing, Heather Anne Swanson, Elaine Gan og Nils
Bubandt, Arts of Living on a Damaged Planet. Ghosts and Monsters of the Anthropocene,
ritstj. Nils Bubandt, Minneapolis og London: University of Minnesota Press, 2017.
15 T. J. Demos, ræðir þessi hugtök í sjónmenningarlegu samhengi í ritinu Against the
Anthropocene. Visual Culture and Environment Today, Berlin: Sternberg Press, 2017.
16 Donna Haraway, „Anthropocene, Capitalocene, Plantatioocene, Chthulucene:
Makin Kin“, Environmental Humanities 6/2015, bls. 159–165.