Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 37
ÆSA SIGURJóNSDóTTIR
36
Hallas lýsir síðustu augnablikum hvalsins, hvernig hvalurinn „blés blóðlitum
gufustrókum til lofts um leið og hann gaf frá sér djúpa hryglu sem reyndist
vera síðasta andvarpið.“99 Hann lýsir einnig spennunni meðal fólksins sem
safnast hafði saman á ströndinni til að horfa á dauðastríð hvalsins og hvernig
„þrumandi fagnaðarhróp“ brustu á þegar hvalurinn gaf upp öndina.100
Fjallað er um hvalveiðar sem blómstrandi atvinnugrein í myndskreyttri
grein í þýska tímaritinu Das Buch für Alle (1883), en myndin sýnir fjölda
dauðra stórhvela í flæðarmálinu og menn sem vinna á þeim með skurðar-
járnum.101 Ritið var, eins og nafnið gefur til kynna, einskonar fræðslu- og
fjölskyldutímarit með myndum og ævintýralegum frásögnum frá hinum
ýmsu heimshlutum.
Norðmenn reistu fjölda hvalveiðistöðva við Ísland á tímabilinu 1883-
1915.102 Hvalstöðvarnar voru byggðar samkvæmt alþjóðlegri fyrirmynd.
Þeim fylgdu hvalveiðiskip, flutningaskip, vinnuafl og fjölþjóðlegt viðskipta-
net sem var mun umfangsmeira en áður þekktist á Íslandi. Ný þorp uxu
í kringum vinnsluna og atvinnutækin, plönin, bræðslurnar og verkafólkið
mynduðu nýtt athafnarými, fyrst á Vestfjörðum, síðan á Austfjörðum, í leit
að nýjum miðum. Settar voru á fót nýlendustöðvar, sem voru færðar úr einu
landi yfir í annað eftir því sem kapítalið bauð hverju sinni. Þannig voru til
að mynda öll hús á Fögrueyri við Fáskrúðsfjörð tekin niður og endurreist á
New Island á Falklandseyjum. Uppbygging hvalstöðvarinnar á Höfðaodda
(Framnesi) hófst vorið 1890.103 Ljósmyndir sýna hvernig hvalirnir voru
flensaðir í fjöruborðinu og þeir liggja afspikaðir á ströndinni.104 Dauður Ís-
lands-sléttbakur liggur í fjörunni í Dýrafirði, en hann var eitt af sjö dýrum
af þessari sjaldgæfu tegund sem voru verkuð í firðinum árið 1891.105 Myndin
er tekin eins og veiðimynd, það er að segja maður stillir sér upp fyrir framan
bráðina, sem er margfalt stærri en hann sjálfur. Hann er með hatt á höfði
og gilda úrkeðju á brjóstinu en andlit hans er dapurt þar sem það ber við
svartan, glansandi skrokk dýrsins.
Myndir frá flensiplaninu á Asknesi gefa góða innsýn inn í hvalstöðina
aflaárið 1903. Gufuskipið Barden sigldi inn með tugi hvala í eftirdragi, en
99 Sama heimild, bls. 76–77.
100 Sama heimild, bls. 76–77.
101 Myndin birtist í þýska tímaritinu Das Buch für Alle, 1883. Lpr/2011-62, Þjóðminja-
safn Íslands.
102 Smári Geirsson, Stórhvalaveiðar við Ísland til 1915, bls. 115–368.
103 Sama heimild, bls. 196. Sjá mynd á bls. 194–195.
104 Sama heimild, myndir bls. 198 og 202.
105 Sama heimild, mynd bls. 144.