Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Qupperneq 52

„FóLK Í FELDKLæðUM“
51
fyrir sína eigin mannmiðju, setja sig í spor dýrsins og velta upp spurningum
er varða til dæmis þeirra sjónarhorn, upplifanir og reynslu.5 Nálgun af þessu
tagi leggur jafnframt áherslu á mikilvæg og fjölbreytt hlutverk dýra í hinni
stöðugu og viðvarandi samsköpun heimsins.
Í þessari grein tökum við mið af slíkum „meira en mennskum“ (e. more
than human) áherslum og nýtum okkur þegar við nálgumst samtvinnaða
hugmyndaheima, vistkerfi og veruleika fólks, lunda og hvítabjarna. Í grein-
inni nálgumst við safngripi og lifandi dýr sem virka gerendur (e. actants) í
anda Brunos Latour og greinum hvernig slíkir gerendur taka þátt í síkvikri
sköpun þjóðernis- og svæðis ímynda.6 Meginspurning þessarar rannsóknar
er hvernig tvær dýrategundir, hvítabirnir og lundar birtast, og hafa áhrif
á, efnismenningu og frásagnir fortíðar og samtíma. Rætt er um með hvaða
hætti þau hafa frá fornu fari fléttast saman við sjálfsmyndir, heimsmynd og
mismunandi menningarlegt samhengi norðurslóða. Þá spyrjum við hvaða
hlutverk dýrin leika í frásagnarmenningu og ímyndasmíði Íslendinga og
nærliggjandi landa og hvernig túlkanir þau rúma. Við greinum þau einnig
sem tákn í samtímanum, meðal annars í ferðamennsku, á söfnum og í öðrum
sjónrænum miðlum. Við skoðum hvað gerist þegar lifandi dýri er breytt í
safngrip og/eða minjagrip og hvaða hlutverki þeir gegna. Í þessu samhengi
greinum við einnig orðræður um þverþjóðleg tengsl, umhverfisvá, líffræði-
legan fjölbreytileika og útrýmingu tegunda.
Lundabangsar, albínóar og lyklakippur
Vinsælasti minjagripurinn fyrir ferðamenn á Íslandi virðist um þessar mund-
ir vera lundinn, sem birtist okkur og efnisgerist í margvíslegum formum
og myndum, meðal annars í minjagripaverslunum eða svokölluðum lunda-
búðum. Segja má að tilkoma lundans í íslenskri flóru þjóðernistákna sé til-
tölulega ný af nálinni. Í íslenskum þjóðsögum er hann til dæmis ekki mjög
áberandi en til matar var hann vissulega veiddur og má finna fjölmargar
myndrænar, munnlegar og skriflegar heimildir um það. Í Ferðabók Eggerts og
Bjarna er lundaveiðum lýst nokkuð nákvæmlega í kafla um fugla í Breiða-
fjarðareyjum. Þar er meðal annars greint frá því að litlir hundar hafi verið
notaðir við veiðarnar, sem grafa þá í lundaholurnar en samkvæmt lýsingum
þeirra lætur fuglinn ekki alltaf friðlega í þessum atgangi. Í nokkrum orðum
5 Steve Baker, The Post-Modern Animal, 2000.
6 Bruno Latour, Science in Action. How to Follow Scientists and Engineers Through Society,
Cambridge Mass: Harvard University Press, 1987.