Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 67
KATLA KJARTANSDóTTIR Og KRISTINN SCHRAM
66
vélar hún konung til að drepa björninn og þvingar Beru, sem ber þríbura
Björns undir belti, til að neyta af bjarnarkjötinu. Fyrir bragðið fæðast þrí-
burarnir með ýmsa dýrslega eiginleika.46
Böðvar Bjarki varð einn öflugasti hirðmaður Hrólfs með sína „styrku arm-
leggie, sem suo eru sterkir sem alebirnir“.47 Í síðasta bardaga Hrólfs virðist
Böðvar Bjarki reyndar sofa en ver þó konung sinn í formi mikils bjarndýrs.
Þegar Böðvar Bjarki er vakinn úr leiðslu hverfur björninn af vígvellinum
og verulega fer að halla undan fæti.48 Frásögnin kann að minna nokkuð á
sjamaníska helgisiði en gæti verið flökkuminni frá sjamanískum nærsam-
félögum, til dæmis Sömum.49 Viðburðirnir í Hrólfs sögu kraka (og Bjarkar-
málum Saxa) eiga að gerast á Sjálandi löngu fyrir landnám Íslands og segja
má að þeir setji fram nokkuð ýkta eða sérstæða mynd af berserkjum eða
berserksgangi. Þeir eiga heima með öðrum berserkjafrásögnum og gefa til
kynna að ríkulega sagnahefð um (bjarn-)dýrslega stríðsmenn hafi verið að
finna á Norðurlöndum um langt skeið. Líklega hafa evrasískir skógarbirnir
(lat. Ursus arctos), villtir og hugsanlega tamdir eins og hugtakið „alibirnir“
vísar til, verið sú bjarndýrstegund sem viðtökuhópar þessara frásagna hafa
þekkt hvað best. Þegar norðar dregur, svo sem í dæmunum úr Landnámu
hér að ofan, er hins vegar oft vísað til hvítabjarnarins. Jafnvel sjálfur Böðvar
Bjarki breytist í hvítabjörn í miðjum bardaga í Bjarkarímum.50
Framsetningin á hvítabjörnum í miðaldabókmenntum og þjóðsögum er
mjög breytileg.51 Í þeim fyrrnefndu eru dæmi um að persónur versli með
lifandi hvítabirni. Þar gefa Íslendingar norrænum konungum hvítabirni
og flytja þá langar leiðir. Einna þekktust slíkra frásagna er Auðunar þáttur
vestfirska en þættirnir eru stuttar frásagnir sem leyfa hvorki mikla persónu-
sköpun né atburðarás. Auðun er fátækur Vestfirðingur sem festir allt sitt fé í
hvítabirni á grænlandi. Frekar en að halda aftur til Íslands fer hann til Dan-
46 Hrólfs saga kraka, ritstj. Desmond Slay, Kaupmannahöfn: Den Arnamagnæanske
Kommission, 1960, bls. 55–65.
47 Hrólfs saga kraka, bls. 118
48 Hrólfs saga kraka, bls. 117–119.
49 Sjá Clive Tolley, „Hrólfs saga kraka and Sámi bear rites“, Saga Book, 31/2007, bls.
5–22, hér bls. 6.
50 Hrólfs Saga Kraka og Bjarkarímur, ritstj. Finnur Jónsson, Kaupmannahöfn: S.I.,
Møllers Bogtrykkeri, 1904, bls. 161.
51 Sjá Kristinn Schram og Jón Jónsson, „Visitations: The Social and Cultural History
of Polar Bear Narratives in Iceland and the North Atlantic“, The Bear. Culture, Na-
ture, Heritage, Heritage Matters Series, ritstj. Owen T. Nevin, Ian Convery, Peter
Davis. Suffolk: Boydell Press, 2019, bls. 147–159.