Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Síða 80
Edda R. H. Waage og Karl Benediktsson
„Nytsömust íslenzkra anda“
Æðarfuglinn, friðun hans og aðdragandi
fyrstu fuglafriðunarlaganna
Mjög virðist fugl þessi styggur að náttúrunni, en þó verður hann
allra fugla spakastur, því mörg æðurin er svo spök, að taka má hana
með höndunum af hreiðrinu, setja þar er menn vilja, meðan hirt er
um hreiður hennar, og láta á hreiðrið aptur, án þess hún fari í burt.1
Inngangur
Mannleg hugsun hefur lengi lagt sig eftir því að draga skýr mörk á milli hins
tamda og hins villta. Flokkun dýra í tungumálinu ber þessu ljóst vitni. Sum
dýr hafa lítið sem ekkert samneyti við menn – eru villt dýr, jafnvel (alger)
villidýr. Andstæða þeirra eru húsdýrin sem frá fæðingu til dauða eru meira
eða minna undir handarjaðri manna. En svo eru til dýr sem falla ekki inn
í þessar skilgreiningar. Æðarfuglinn er eitt þeirra. Hann er bæði styggur
og spakur; hvorki villtur né taminn. Þessi merkilegi fugl, eða öllu heldur
pólitísk áhrif hans, er efni þessarar greinar en hér verður varpað ljósi á það
mikilvæga hlutverk sem æðarfuglinn gegndi í þróun fuglaverndar á Íslandi.
Æðarfugl hefur um langan aldur verið mannlegum íbúum norðurhjar-
ans til mikilla nytja, ekki síst vegna dúnsins sem æðarkollur plokka af eigin
bringu og leggja í hreiður sín til að halda hita á eggjunum.2 Æðardúnn hefur
1 „Æðarvarpið“, Gestur Vestfirðingur 2/1848, bls. 73–112, hér bls. 79.
2 Robin W. Doughty, „Eider husbandry in the North Atlantic: trends and prospects“,
Polar Record 19: 122/1979, bls. 447–459.
Ritið
1. tbl. 20. árg. 2020 (79-106)
Ritrýnd grein
© 2020 Ritið, tímarit Hug vísinda stofnunar
og höfundar greinarinnar
Útgefandi:
Hugvísinda stofnun Háskóla Íslands,
Sæmundargötu 2, 102 Reykjavík
Birtist á vefnum http://www.ritid.hi.is.
Tengiliður: ritið@hi.is
DOI: 10.33112/ritid.20.1.4
Birt samkvæmt skilmálum
Creative Commons BY (4.0).