Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Side 87

EDDA R. H. WAAgE Og KARl BENEDIKTSSON
86
utan þessarar fjarlægðar. Á leigulöndum gilti hins vegar að ef eggver var til
staðar mátti leiguliði aldrei veiða eggversfugla, en hafði eftir sem áður rétt
til eggjatöku í verinu.
Eggverstegundir nutu þannig ákveðinnar verndar fyrir veiði á tilteknum
svæðum, það er í nánasta umhverfi eggveranna. lesa má úr textanum að for-
senda þessara veiðitakmarkana hafi verið að vernda þá auðlind sem eggver
voru og undirstrikar þetta mikilvægi þeirra hlunninda sem eggjataka var. En
þar sem aðeins er fjallað um bann við veiðum leiguliða og ef eggver væri að
finna í landi nágrannans, bendir það til að banninu hafi fyrst og fremst verið
ætlað að vernda eignarrétt á fuglum þeirra landeigenda þar sem eggverin var
að finna, fremur en fuglana sem slíka. Með öðrum orðum má túlka þetta sem
svo að bannið við veiðum á eggversfuglum hafi ekki náð til landeigendanna
sjálfra, heldur hafi þeim verið heimilt að veiða viðkomandi tegundir á eigin
landi, kysu þeir svo.
Veiðar á löndum annarra voru alla jafna bannaðar. Bæði í grágás og
Jónsbók er þó að finna ákvæði um að eigi maður leið um annars manns land
sé eftir sem áður leyfilegt að taka ómerkta fugla sem á götu hans eru. Eins
var leyfilegt að taka egg undan þessum sömu fuglum.34 Einnig var skýrt tekið
fram að ekki mætti gera sér ferð á annars manns land til veiða eða eggja-
töku. Í grágás eru þó undanskilin í þessu samhengi valir, álftir, gæsir og
endur, sem og allir sæfuglar, en þá mátti aldrei veiða á annars manns landi.
Í Jónsbók er að sama skapi ákvæði um að ómerkta fugla megi aldrei taka í
veiðistöð eða eggveri á annars manns landi. Þar segir hins vegar að „kóngur
[megi] láta veiða vali alla á hvers manns jörðu er hann vill“.35 En á meðan
sumar tegundir fugla nutu þannig ákveðinnar verndar gegnum takmarkanir
á veiðum, voru aðrar tegundir tilteknar sem veiða mátti hvar sem vera skyldi.
Þannig segir í grágás: „Rétt er manni að veiða í annars manns landi örnu og
hrafna, smyrla og lær og spóa og alla smáfugla þá er eigi fljóta á vatni, nema
rjúpur“.36 Sama ákvæði var tekið upp í Jónsbók.37
Segja má að fuglum hafi þannig almennt verið skipað í þrjá flokka sem
skilgreindir voru út frá nytjagildi. Í einum flokknum voru mikilvægir nytja-
fuglar og um veiðar á þeim giltu ströngustu ákvæðin; aðeins landeigendur
gátu veitt og nytjað þessa fugla á eigin landi. gilti þannig um þá skýr eignar-
réttur sem þó grundvallaðist á eignarhaldi þess lands þar sem fuglarnir áttu
34 Grágás, bls. 349. Jónsbók, bls. 197.
35 Jónsbók, bls. 197.
36 Grágás, bls. 349.
37 Jónsbók, bls. 197.