Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Qupperneq 105

EDDA R. H. WAAgE Og KARl BENEDIKTSSON
104
sjálfsþurftarbænda í markaðshagkerfinu, með sölu hreinsaðs dúns. Algengara
er í umhverfisorðræðu nútímans að sjálfsþurftarsamfélagið sé talið ólíklegra
til að ofnýta auðlindir og umgangast dýr á nærfærnari hátt en oft er raunin í
markaðshagkerfi. En að vísu voru æðarbændur 19. aldar aldrei neinir stórkap-
ítalistar. Það er æðarbóndi nútímans ekki heldur, þrátt fyrir hátt verð vörunn-
ar. Þótt um nytjasamband sé að ræða í grunninn, sem snýst um sölu á markaði,
alþjóðlegum meira að segja, þarf bóndinn að lesa í hegðun fuglsins, setja sig
inn í aðstæður hans og reyna að skilja hvernig hann bregst við umhverfi sínu.
Tilraunir voru snemma gerðar með alls kyns skjól og híbýli. Æðarrækt
snýst enda að hluta til um að búa fuglinum heimili – domus.114 Það er því
ekki að undra að um atferli fuglsins, þarfir hans og meintar langanir sé notað
orðfæri sem minnir á mannlegt atferli, þarfir og langanir. Í skrifum Ólafs
Stephánssonar frá 18. öld, sem vitnað var til hér að framan, má sjá góð dæmi
um þetta. Í nýlegum skrifum eru ábendingar til æðarræktandans um hvernig
unnt sé að ‘skreyta’ varpið þannig að fuglinum finnist það aðlaðandi. Til
viðbótar þeim ráðum sem Ólafur gaf hefur efnismenning síðari tíma aukið
möguleikana:
• Klukkur (skips- eða skólaklukkur) hengdar á staur í varpinu og sér-
stakur búnaður látinn knýja kólfinn þegar vindur er.
• Útvarp sett í varplandið og látið ganga allan sólarhringinn þannig að
vel heyrist um stórt svæði. ([S]umir hafa ákveðna skoðun á því hvaða
útvarpsefni/- stöð - henti best.)
[…]
• Koma gerviæðarfuglum fyrir í varplandinu og á nærliggjandi tjörn-
um eða vatni. líkön þessi geta verið úr tré eða plasti og eru þá máluð
í réttum litum. Eins hafa spjöld úr krossviði verið notuð þar sem litur
og lögun eru höfð sem eðlilegust.115
Efnismenning æðarvarps í þessum skilningi lýsir mannhverfu sjónar-
114 Sjá David g. Anderson, Jan Peter laurens loovers, Sara Asu Schroer og Robert P.
Wishart, „Architectures of domestication: on emplacing human-animal relations in
the North“, Journal of the Royal Anthropological Institute (N.S.) 23/2017, bls. 398–418;
Marianne lien og John law, „The salmon domus as a site of mediation“, Animal
housing and human-animal relations, bls. 15–28. Sjálft orðið domus á sér djúpar rætur
í indóevrópskum málum og myndar stofninn í hugtökum sem notuð eru á ýmsum
málum yfir tamningu dýra. Íslenska sögnin að temja er af sumum talin sprottin af
sömu rót. Sjá Ásgeir Blöndal Magnússon, Íslensk orðsifjabók, Reykjavík: Orðabók Há-
skólans, bls. 1033.
115 Árni Snæbjörnsson, „Hirðing æðarvarps“, bls. 73.