Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Side 115
GUNNAR THEODóR EGGERTSSON
114
hafa gerst sekir um slæma meðferð á dýrum. Vænta má að fáir hestamenn
hafi slegið um sig með ljótum sögum af illa höldnum hestum á samkomum.
Sé gengið út frá því að góðhestar hafi verið álitnir stöðutákn í íslensku sam-
félagi á seinni hluta nítjándu aldar og fyrri hluta hinnar tuttugustu, og að
sögur af góðhestum endurspegli ávallt eigendurna og smiti kosti skepnunnar
yfir til mannsins, þá er skiljanlega engum í mun að segja sögur af ótemjum
eða öðrum illhestum, enda eykur slíkt engan hróður, hvorki fyrir mann né
hest. En sannarlega hefur aldrei verið skortur á vanræktum hestum á Íslandi.
Þá er ágætt að rifja upp Íslenska þjóðhætti séra Jónasar Jónassonar frá
Hrafnagili sem tekur fyrir svipað tímabil og bók Ásgeirs. Hún er skrifuð á
fyrri hluta tuttugustu aldar en gefin út árið 1934, að höfundi látnum. Þar
rýnir Jónas í sögur og fróðleik tengdan íslenskum húsdýrum og hvað við
kemur hestum er hann hvergi smeykur að gagnrýna meðferð Íslendinga á
skepnum í gegnum árin og aldirnar. Hann skrifar að í ljósi þess að Íslend-
ingar séu landbúnaðarþjóð sem hefur lifað í nánd við dýrin frá upphafi land-
náms mætti halda að vel væri séð um þau, en telur hins vegar minna hafa
orðið úr því en búast mætti við. Jónas heldur því fram að íslensk vanræksla
á húsdýrum eigi rætur að rekja til norskra hefða um að láta dýrin hafa fyrir
sér sjálf úti í náttúrunni og að sá arfur hafi fylgt landnemunum til Íslands
óbreyttur, þrátt fyrir harðari veðráttu:
Af því stafaði svo, að tilfinningin fyrir þeim og þjáningum þeirra
hélt áfram að vera sljó og dauf, þó að þær þjáðust og píndust af
harðviðrum og hungri og dæju úr sulti. Það var eins og þeir fyndu
það ekki, að veðurfar hér á landi var harðara og verra viðfangs en
í löndunum, sem þeir komu frá, og þurfti því að annast skepnur
hér með meiri nákvæmni en þar. Og svo þegar hörðu árin komu,
hrundi það niður úr hor og harðrétti, sem þaut upp og fjölgaði á
góðærunum.19
Jónas telur þetta hugsunarleysi hafa versnað með tímanum og segir það að-
eins „fyrst nú á hinum síðasta mannsaldri að þetta hefir mikið færst í lag.
En eigi þarf þó annað en líta á vetrarmeðferð til dæmis á hrossum í sumum
sveitum hér á landi og útlit þeirra á vorin til þess að sjá það, að mikið vantar
á, að allt sé enn í svo góðu lagi sem vera ætti.“20
Ef vel er að gáð má alltaf finna frávik og í Horfnum góðhestum er eftir-
19 Jónas Jónasson, Íslenzkir þjóðhættir, þriðja útg., Reykjavík: Ísafoldarprentsmiðja,
1961, bls. 147.
20 Jónas Jónasson, Íslenzkir þjóðhættir, bls. 147–8.