Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 120

JARPUR, BlAkkUR, SkJóNI, STJARNA OG HJÁlmA
119
mikil áhrif á umræðuna á Englandi og víðar um líf og líðan hesta sem strit-
uðu undir hæl mannfólksins. Í bók sinni um sögu dýraverndar í Bretlandi
bendir sagnfræðingurinn Hilda kean á að bók Sewell hafi „þótt svo raunsæ
að RSPCA-samtökin studdu við margar útgáfur hennar og í Bandaríkjunum
[...] var eintökum dreift ókeypis til vagnekla og undirtitlinum „kofi Tóm-
asar frænda fyrir hross“ bætt við útgáfurnar.“30
Fyrsta íslenska raunsæisdýrasagan – þ.e. dýrasaga sem skoðar samband
manna og dýra á gagnrýninn hátt og í samfélagslegu samhengi – kom út sjö
árum á eftir Fagra Blakki og einu ári áður en Dýravinurinn leit dagsins ljós.
„Skjóni“ eftir Gest Pálsson birtist í Suðra árið 1884 og markar þar með upp-
haf skammlífrar gullaldar í íslenskum dýrasagnaskrifum. Gestur hafði áður
skrifað dýrasöguna „Svaninn“ sem ungur maður og áður en hann fluttist
til kaupmannahafnar í nám, en „Svanurinn“ og „Skjóni“ gætu varla verið
ólíkari hvað varðar framsetningu höfundar á dýrslegum aðalpersónunum.
Sú fyrrnefnda er skrifuð með ævintýralegum blæ sem minnir á sögur H.C.
Andersen og tilheyrir greinilega eldri hefð dýrasagna, þar sem dýrin eru lög-
uð að aldagamalli táknfræði föflunnar og gerð táknræn fyrir mannfólk á einn
eða annan hátt. „Skjóni“, aftur á móti, ber augljós merki þess að vera skrifuð
af manni sem hefur kynnst raunsæisstefnunni í Danmörku og snúið heim
breyttur penni. Svo vísað sé til fyrri greinar minnar sem birtist í Ritinu árið
2016, þá má skilgreina raunsæislega dýrasögu sem „sálfræðilega ævintýra-
sögu reista á grunni náttúruvísindanna“, þar sem „vægri manngervingu [er]
blandað saman við vott af fantasíu, en engu að síður er dýrafræðileg nálgun
ávallt höfð til hliðsjónar og aldrei ráfað of langt frá náttúruvísindunum“.31
Ég hef einnig kallað slíkar dýrasögur „náttúruvísindaskáldskap“ en aðal-
persónurnar eiga það sameiginlegt að tala ekki mannamál og haga sér eftir
vísindalegri eða raunsæislegri þekkingu höfunda um líf þeirra og hegðun.
Til einföldunar má segja að í raunsæislegum dýrasögum séu hefðir táknsög-
unnar færðar til hliðar og líf dýrsins sett í fyrirrúm, en þar að auki fylgir sög-
unum gjarnan einhvers konar siðfræðilegt sjónarhorn.32 „Skjóni“ fellur vel
að þessari skilgreiningu, enda raunsæissaga sem fjallar á beinskeyttan hátt
30 Sama heimild, bls. 79.
31 Gunnar Theodór Eggertsson, „Raunsæisdýr og náttúruvísindaskáldskapur: Dýra-
sagan í eftirmálum darwinismans“, Ritið 1/2016, bls. 135–165, bls. 135.
32 Nánari lýsingu á raunsæislegu dýrasögunni sem bókmenntahefð má finna í grein
minni „Raunsæisdýr og náttúruvísindaskáldskapur“, en þar eru m.a. sögurnar
„Skjóni“ og „Heimþrá“ færðar í alþjóðlegt fræðilegt samhengi og greindar út frá
dýrafræðum (e. animal studies).