Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Síða 121

GUNNAR THEODóR EGGERTSSON
120
um samtímamál höfundar – líf hests í mannheimum – og beinir athyglinni
ekki aðeins að ferfættum lítilmögnum samfélagsins, heldur afbyggir listilega
samband eiganda og hests með því að skoða hvernig það er byggt upp með
lími stöðutáknsins og hvernig það síðan hrynur óumflýjanlega til grunna.
með öðrum orðum er „Skjóni“ saga um góðhest sem verður að illhesti, eða
einfaldlega saga um hest sem er fyrst og fremst hestur þrátt fyrir allar þær
brennimerkingar og skilgreiningar sem samfélagið þröngvar upp á hann.
ólíkt öðrum dýrasögum tímabilsins lætur Gestur sér ekki nægja að segja
bara sögu af slæmum eiganda sem fer illa með hestinn sinn, heldur gerir um-
breytingu eigandans að kjarna sögunnar og leyfir okkur að upplifa hvernig
góður eigandi verður slæmur. Nóg er til af keimlíkum sögum þar sem eig-
endur eru annað hvort góðir eða vondir, og fylgja þar með þeirri uppbygg-
ingu sem Sewell gerði vinsæla, því Fagri Blakkur kynnist jú bæði góðum og
slæmum eigendum, en aldrei í einum og sama manninum. Sagan af Skjóna
er samtímis saga af Jóni hreppstjóra, eiganda hans, og saga af ímyndinni sem
verður til af þeim báðum gagnvart samfélaginu. líf Skjóna er samofið orð-
stír Jóns og þótt hesturinn sjálfur breytist ekki, þá er það stöðutáknið sem
honum fylgir sem ræður ferð og leiðir að lokum til sorglegra endaloka.
Skjóni er ekki ólíkur Rútsstaða-Jarpi, því „hann var efalaust bezti hestur-
inn í sýslunni og þó víðar væri leitað“.33 Jón á Brú fer allra ferða sinna á
hestinum og er líka alltaf á ferðinni, enda langumsvifamesti hreppstjórinn í
langstærsta hreppnum í sýslunni. Snemma í sögunni er gefið í skyn hversu
mjög hann nýtur þess að láta sjá til sín á Skjóna og hversu mikla áherslu hann
leggur á að sitja tígulega. Að sama skapi er snemma minnst á gárungana í
sveitinni, sem munu skjóta upp kollinum reglulega í sögunni til að gera grín
að Jóni eftir því sem orðstír hans breytist með árunum og álit hans á Skjóna
samfara því. Í fyrstu fer ekki á milli mála að Jóni þykir vænt um Skjóna og vill
allt fyrir hann gera, en „það var líka von, því auk þess sem Skjóni tók öllum
hestum þar í grennd fram að flýti, þá var hann hesta fallegastur“.34 Væntum-
þykja Jóns er færð í beint samhengi við dugnað og útlit Skjóna, enda mun
sú ást hverfa eftir því sem Skjóni eldist. Að útlitslýsingu lokinni kemur stutt
umfjöllun um persónuleika Skjóna, aðallega hvernig hann gerir sér manna-
mun og leyfir ekki hverjum sem er að láta vel að sér, en einnig er útskýrt
hversu vel hesturinn lærir á eiganda sinn, einkum þegar hann situr drukkinn
á baki og Skjóni þarf að passa upp á að hann komist heill heim að bæ.
Það er einmitt drykkfelldni Jóns sem veldur straumhvörfum í sambandi
33 Gestur Pálsson, „Skjóni“, Suðri 12/1884, bls. 48–50, hér bls. 48.
34 Sama heimild, sami staður.