Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 122
JARPUR, BlAkkUR, SkJóNI, STJARNA OG HJÁlmA
121
hans og Skjóna, því eitt kvöld snýr hann heim seint um nótt, gangandi og
holdvotur, og segir Skjóna hafa bjargað lífi sínu. Skjóni finnst örmagna á ár-
bakkanum, en þó lifandi, og þótt hreppstjórinn hafi verið orðinn hress eftir
hálfan mánuð þá „náði Skjóni sér aldrei eftir þetta“.35 Gestur er afar spar-
samur á lýsingar á innra lífi hestsins og skrifar slíkt ávallt úr ákveðinni fjar-
lægð innan textans. Hann útskýrir til að mynda ekki nánar hvernig eða hvers
vegna Skjóni nær sér ekki, en á móti kemur löng lýsing á því hvernig stöðu-
tákn Skjóna tekur breytingum eftir því sem árin líða og þeir félagar fara
báðir að eldast. Jón hlýtur dannebrogs-krossinn fyrir starf sitt sem hrepp-
stjóri og er afar stoltur, en hégómagirni hans stuðar gárungana í sveitinni
sem segja að Skjóni hefði rétt eins átt krossinn skilið og fara að kalla hann
„Dannebrogs-Skjóna“. Þetta fer fyrir brjóstið á Jóni og gerir að verkum að
honum finnist Skjóni kasta skugga á virðingu sína. Eftir þetta verður sam-
bandi þeirra tveggja ekki viðbjargandi. Jón gerir vonlausa tilraun til að halda
í fyrrum orðstír Skjóna – og sinn eigin í leiðinni – með því að neyða hestinn
í kapp við annan yngri gæðing sem fer auðvitað á versta veg: Skjóni dettur
og Jón flýgur á höfuðið frammi fyrir allri sveitinni. Eftir það afneitar hann
dýrinu endanlega, lokar Skjóna úti í skúr, gerir hann að vinnuhesti í ellinni
og lætur hann veslast upp af vanrækslu. Þá færir Gestur sjónarhornið yfir til
hestsins – án þess þó að manngera hann um of – og ímyndar sér nöturleg
hinstu misserin í útlegðinni. Jón mætir aftur í sögulok og veitir Skjóna gamla
kærkomna hlýju, en til þess eins að afvegaleiða hestinn svo aftökumaðurinn
nái góðu skoti: „En svo reið kúlan af og Skjóni féll.“36
„Skjóni“ er marglaga saga sem tekur á mörgum þáttum sambands manna
og dýra, en í samhengi góðhestsins er mikilvægt að benda á hvernig Gestur
gerir stöðutáknið að lykilþræði út í gegn. með því að blanda saman sjónar-
horni Jóns og Skjóna upplifir lesandinn hestinn bæði sem meira en bara
hest – sem tákn með öllu tilheyrandi – og sem einfaldlega „bara hest“, dýrið
á bak við táknið sem breytist ekki í gegnum söguna og fær ekki að eldast í
friði, því farg táknfræðinnar ber líkama hans ofurliði. „Skjóni var enginn
maður,“ minnir sögumaðurinn okkur á, „því síður hreppstjóri. Hann gat
hvorki eptir guðs eða manna lögum heimtað virðingu fyrir sinni elli.“37 Þótt
sjónarhornið sé mestmegnis Jóns megin – fyrir utan lokasprettinn – þá stráir
Gestur setningum hér og þar og með reglulegu millibili sem minna á að á
bak við alla sýndarmennskuna leynist raunverulegur hestur sem lifir sínu
35 Sama heimild, bls. 49.
36 Sama heimild, bls. 50.
37 Sama heimild, bls. 49.