Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Síða 124

JARPUR, BlAkkUR, SkJóNI, STJARNA OG HJÁlmA
123
mennina sem eigna sér hana. Persónulýsingar eru yfirborðslegar eða tengd-
ar þjónustuhlutverki hennar sem reiðskjóta og þegar bændurnir ræða kaupin
sín á milli er Stjarna hlutgerð eins og hver önnur söluvara. Sérstaka athygli
vekur hversu fljótt þeir afgreiða að hún hafi eignast folald, en það ber aðeins
á góma til að útskýra hvers vegna hún sé grennsluleg að sjá: „Þetta er fyl-
suga,“ útskýrir sölumaðurinn, „hún kastaði um sumarmálin; það var vanið
undir aðra hrissu þegar ég loksins náði að festa kaup á henni.“42 Folaldið sem
mun reynast þungamiðja sögunnar í síðari hluta hefur lítið sem ekkert gildi
hjá mannfólkinu og engin sögupersóna gerir tilraun til að skilja eða ráða í
strokfýsni Stjörnu, heldur er sá skapgerðargalli einfaldlega talinn eiga að
venjast af henni. Hér með lýkur sögu hryssunnar í mannheimum, en í síðari
hlutanum færist sjónarhornið yfir til Stjörnu og skáldið tekur við tauminum.
Síðustu kaflar sögunnar lýsa örvæntingu hryssunnar sem er strokgjörn
vegna þess að hún var neydd til að skilja við foldaldið sitt á gamla bænum.
„Heimþráin bar hana fljótt yfir; strokið beggja skauta byr [...] og fallega
folaldið horfna“,43 skrifar Þorgils og fylgir hryssunni eftir á örvæntingarfullu
ferðalagi sem endar á versta veg, því Stjarna ratar ekki heim og lætur lífið
ein í óbyggðum í sögulok. Þessi sérstæða og tvöfalda uppbygging Þorgils
er bæði róttæk og listilega snjöll. Tvöfalt sjónarhornið dregur fram ólíkar
útgáfur af hrossinu, ekki ósvipað stílbrögðum Gests í „Skjóna“, en Þorgils
gengur skrefinu lengra með því að leggja skörp skil á milli sjónarhorna (á
meðan Gestur tvinnaði þeim frekar saman) og í raun búa til tvær sögur úr
einni. Sjónarhorn skiptir öllu máli í dýrasögum og þótt aldrei sé hægt að
komast beina leið inn í hugarheim dýrsins, þá eru ótal litbrigði til á milli
hreinnar mannmiðju og hreinnar manngervingar – og allra bestu dýrasög-
urnar eiga sér stað á óræðu svæði einhvers staðar mitt á milli.
„Heimþrá“ kynnir lesendur fyrir tveimur hryssum. Önnur er ótemja sem
neitar að aðlagast nýjum eigendum, þar sem gildi Stjörnu er metið út frá
mannmiðju, notagildi hennar og aðlögunargetu að væntingum bændasam-
félagsins. Hin hryssan hefur sjálfstætt gildi sem einstaklingur og söguper-
sóna, öðlast merkingu í textanum vegna hugsana sinna, söknuðar, umhyggju
og tilraunum til að bæta sín bágu kjör. Hún er hvorki góðhestur né illhestur,
eða öllu heldur er hún bæði: hún er bæði fallegasta hryssan og sú óstýri-
látasta, sú besta og sú versta. En gildi hennar sem sögupersónu fæst ekki af
svo einföldum lestraraðferðum, því Stjarna verður mun flóknari dýrasagna-
42 Sama heimild, bls. 92.
43 Sama heimild, bls. 94.