Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 152
HIN SKEMMTILEGA DÝRAFRÆÐI ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR
151
rómantískra skálda vísi fram til nútímalegri hugmynda um að vitundarlíf
og tilfinningalíf sé ekki sérkenni manneskjunnar heldur eigi einnig við um
önnur dýr. Slíkar hugmyndir eru ekki aðeins mikilvægar fyrir bókmennta-
og heimspekilega vistrýni heldur einnig fyrir rannsóknir í dýraatferlisfræði,
þróunarfræði og ekki síst taugalífeðlisfræði þar sem sýnt hefur verið fram á
að vitundin búi í efninu, það sé ‚cartesísk‘ villa að halda að hugsun og líkami
séu aðskilin fyrirbæri, þvert á móti sé sjálfsvitund okkar líkamsbundin (e.
embodied self).30 Oerlemans ræðir einnig það viðtekna sjónarmið að ekki sé
fræðilega eða vísindalega ábyrgt að heimfæra mannlega eiginleika upp á dýr.
Hann talar um að bann hafi ríkt gegn slíku myndmáli innan dýraatferlis-
fræði og líffræði lengi; það sé í raun ein lífsseigasta hugmyndasmíð þeirra
fræða. Bannið var áður tengt því stigveldi sem skipar guði efst, manninum
í miðju og dýrum neðst, og hvorki þótti sæmandi að gefa guði mannlega
eiginleika, í því fælist hybris, né dýrum, þar sem í því fælist niðurlæging á
hinu mannlega.31 En ef við megum ekki gefa dýrum mannlega eiginleika í
lýsingum okkar á þeim, hvernig getum við þá lýst þeim? spyr Oerlemans;
hvernig getum við gefið fullkomlega hlutlæga lýsingu á dýrum sem vekur
engar aukamerkingar í huga okkar, „lýsingu sem myndi útiloka hvers kyns
viðbót úr heimi ímyndunaraflsins“ og hann bætir við:
Líklega gæti einungis verið um að ræða klíníska útlitslýsingu, til
að mynda kortlagningu líkamsgerðar tiltekins dýrs, en það verður
því aðeins gert með því að afbyggja dýrið sem einstakling. Ef við
hugsum þetta óhlutbundið hefur vandinn við að skoða dýr á hlut-
lægan máta, að sjá þau eins og þau eru en ekki hvernig þau líkjast
okkur, líklega enga úrlausn.32
30 Sjá antonio R. Damasio, Decartes‘ Error. Emotion, Reason, and the Human Brain,
London: Picador, 1994. Einnig Onno Oerlemans, Romanticism and the Materiality
of Nature, bls. 65–68 og ítarlega umræðu um viðhorf Descartes til dýra má finna
í Erica Fudge, Animal, London: Reaktion Books, 2002, sjá einkum kaflann „The
Beast-Machine“, bls. 92–105.
31 Onno Oerlemans, Romanticism and the Materiality of Nature, bls. 68.
32 „Yet, it is difficult to imagine what a truly objective account of animal being would
be, one which would forestall any kind of additive imagining. Perhaps only the most
clinical kind of representation could succeed, a map of a specific animal’s anatomy,
for instance, but only by literally deconstructing the individual animal. abstractly
considered, the problem of how we are to view animals objectively, to see them as
they are and not as they are like us, probably has no solution.“ Onno Oerlemans,
Romanticism and the Materiality of Nature, bls. 68–69.