Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Page 230
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
229
ars vegar greinafræðilegir og hins vegar lúta þeir að textatengslum. Hvað
greinafræðin varðar verður viðnám leikritsins sjálfs gegn ákveðnum grund
vallar skilgreiningum og flokkunarkerfum gaumgæft, og rök verða færð fyrir
mikilvægi hins melódramatíska ímyndunarafls í ávarpi þess. Varðandi texta
tengslin og merkingarvirkni þeirra verður leikritinu stillt upp í samræðu við
skáldskaparfræði Bertolts Brechts, og er það jafnframt liður í umræðunni
um túlkun verksins, ávarp þess og merkingarmiðlun.
Rétt er að taka fram að í þessari grein er gengið útfrá því að leikverkin
hafi gildi sem leik og bókmenntaverk, enda þótt vitanlega megi ræða mögu
legar brotalamir á þeim. Þessu grundvallarviðhorfi fylgir að ekki sé hægt að
skýra viðtökurnar einvörðungu með tilvísun til „vondleika“ Silfurtúnglsins,
eða hinna leikverkanna, sem þá sé bæði svo afdráttarlaus og óumdeilanlegur
að óþarfi sé að hafa um það fleiri orð. Slíkri skýringu er raunar hafnað alfar
ið. Það er jafnframt af þeim sökum sem viðtökur Silfurtúnglsins geta reynst
forvitnileg vísbending um þá menningarlegu og fagurfræðilegu rökvísi er
grundvallaði gildismat á leikverkum lungann af tuttugustu öldinni, og gerir
jafnvel enn.
II. Um viðtökur, væntingamörk og greinaflækjur
Þýski viðtökufræðingurinn Wolfgang Iser hefur fært rök fyrir miðlægri
stöðu greinafræða og tegundarskilgreininga í viðtökum og túlkunum
á menningartextum, raunar gengur hann svo langt að telja alla „túlkun í
grunninn bundna greinafræðum“.21 Þarna kann Iser að hafa hitt naglann á
höfuðið, erfitt er að ímynda sér hvernig stíga ætti fyrsta skrefið í viðtöku og
túlkun texta, ef ekki væri fyrir haldreipi greinafræðanna. Í þessu samhengi
er sú staðreynd að lesandi kemur aldrei að skáldverki í tómarúmi algjört
grundvallaratriði, sem og það að skáldverk er aldrei sjálfu sér nægt þegar
að merkingarmiðlun kemur. Greinarhefðir eru sá „viðmiðunarrammi sem
neytandinn gengur út frá í túlkun sinni á textanum“, svo vitnað sé í Guðna
Elísson.22
Hér mætti nota ímyndaðan en áhugasaman lesanda sem eins konar
21 Wolfgang Iser, The Range of Interpretation, New York: Columbia University Press,
2000, bls. 7.
22 Guðni Elísson, ,,Í frumskógi greinanna. Kostir og vandamál greinafræðinnar“,
Kvikmyndagreinar, ritstj. Guðni Elísson, Háskólaútgáfan, Reykjavík, 2006, bls. 9–45,
hér bls. 12. Sjá einnig Anis S. Bawarshi og mary jo Reiff, Genre. An Introduction
to History, Theory, Research, and Pedagogy, West Lafayette: Parlor Press, 2010, bls.
22–23.