Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Síða 234

„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
233
steyptasta leikrit“ höfundar.31
Frumsýning Silfurtúnglsins markaði þannig tuttugu ára leikhúsafmæli
Halldórs, þótt það færi að vísu hljótt. Á milli verkanna tveggja, Straum-
rofs og Silfurtúnglsins, lagaði Halldór skáldsögu sína Íslandsklukkuna að leik­
sviði ásamt Lárusi Pálssyni. Aðlögunin sló eftirminnilega í gegn og reyndist
helsta skrautfjöður Þjóðleikhússins þegar það opnaði árið 1950. Sýningar á
Íslandsklukkunni urðu nær 60 talsins og stóðu yfir í tvö ár. Áhorfendur voru
ríflega 30 þúsund en samkvæmt ólafi Ragnarssyni töldu þeir 70–80 þúsund
þremur áratugum síðar, en þá hafði leikritið verið sett á svið oftar en nokkuð
annað verk í sögu Þjóðleikhússins.32
Gengi Íslandsklukkunnar á sviði hefur vafalaust átt sinn þátt í að skapa
eftirvæntingu og forvitni í aðdraganda frumsýningar Silfurtúnglsins en á hitt
ber einnig að líta að mikil velgengni á borð við þá sem Íslandsklukkan naut
getur reynst tvíeggjað sverð. Í kjölfarið má túlka allt annað en hreinræktaða
sigurgöngu sem væntingabrot.
Engu að síður má segja að Halldór hafi siglt með himinskautum á þessum
tíma því „þjóðarleikriti Íslendinga“, en svo hefur jón Viðar jónsson nefnt
Íslandsklukkuna, fylgir hann eftir með Gerplu þar sem lagt er til atlögu við
sjálfan sagnaarfinn og Halldór stillir sér í vissum skilningi upp sem jafnoka
hinna miklu höfunda Íslendingasagnanna.33
Eins og segir í Tímariti Máls og menningar er „langt stökk frá Gerplu til
Silfurtunglsins“ og mörgum var „í mun að sjá hversu það tækist“.34 Blöðin á
hægri vængnum voru afar gagnrýnin en þau sem voru til vinstri fóru mun
mildari höndum um verkið. Gagnrýnandi Morgunblaðsins kallar leikritið til
að mynda „brútalt“, og segir það sneytt „því listfengi, sem höfundurinn ann­
31 jóhann Hjálmarsson, „Persónudrama“, Morgunblaðið, 18. mars 1977, bls. 12. Sjá
einnig Hávar Sigurjónsson, „Lífið á fjölunum“, Morgunblaðið, 14. febrúar 1998, bls.
10. Nánar má lesa um viðtökur Straumrofs og leikritið sjálft í grein minni „Legofsi
og hjónabandsmas: Vergirni, móðursýki og nútími í Straumrofi Halldórs Laxness“,
Ritið 2/2014, bls. 111–152.
32 ólafur Ragnarsson, Til fundar við skáldið Halldór Laxness, Reykjavík: Veröld, 2007,
bls. 254.
33 jón Viðar jónsson, „Var Halldór Laxness gott leikritaskáld?“, bls. 22. Gerpla er í
senn hefðbundin og framsækin skáldsaga, holl sagnaarfinum og í uppreisn gegn
honum, eða eins og Ástráður Eysteinsson orðar það, verkið er „tilraun með tungu­
mál, sjálfsvitað ævintýri í textatengslum sem tætir viðjar raunsæisins.“ „Icelandic
Prose Literature“, A History of Icelandic Literature. Vol. 5 of Histories of Scandinavian
Literature, ritstj. Daisy Neijmann, Lincoln and London: The University Press of
Nebraska, 2006, bls. 404–337, hér bls. 418.
34 jakob Benediktsson, „Umsagnir um bækur. Silfurtúnglið“, Tímarit Máls og menn-
ingar, 3/1954, bls. 285.