Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Síða 241
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
240
blygðunarlausrar verslunarmennsku með raunverulegt líf einstaklinga og fé
lagslega þætti er móta hugveruna.
með innkomu óla breytist tónninn nokkuð, örvænting hans yfir upp
lausn fjölskyldunnar og heilsufari barnsins birtist með dramatískum hætti.
Þótt viðhorf hans í garð Lóu og sannfæring hans um réttmæti eins konar
eignarhalds yfir henni séu ekki til þess fallin að gera hann sympatískan í
augum nútímaáhorfenda leikur lítill vafi á því að textinn ætlar sér að miðla
tilfinningum hans án írónískrar fjarlægðar. Þá býr forhert og óskammfeilin
framkoma mr. Peacocks yfir kómískri vídd en fyrst og fremst er hann ógn
andi. Vísbendingar koma enda snemma fram um að þar sé kynferðislegt
rándýr á ferðinni, karl sem í krafti aðstöðu sinnar misnotar konur. Siðferðis
háskinn sem ávallt fólst í ákvörðun Lóu um að reyna fyrir sér í skemmtana
bransanum birtist hér holdi klæddur.
Fyrri hluti fjórða þáttar á sér stað í fjarðarþorpinu þar sem Lóa á heim
ili og fjölskyldu, en eftir „hálfsmánaðar óslit[na] frægðarför í tveim lands
fjórðungum“, eins og Feilan orðar það, leyfir hann henni að heimsækja
fólkið sitt.45 Nýtt sögusvið tekur við í síðari hlutanum, flugvallarhótel þar
sem komið hefur verið á öðrum fundi með mr. Peacock.46 Það er í þessum
hluta leikritsins sem Lóa lætur undan kynferðislegum þrýstingi bandaríska
fyrirtækjastjórans og sefur hjá honum í von um að það leiði til tækifæra í
skemmtanabransanum. Það reynist hins vegar tálsýn, mr. Peacock hefur
engan frekari áhuga á henni og í sama mund og hún skjögrar drukkin úr
hótelherbergi hans og niður í anddyrið fær hún þær fréttir að sonur hennar
hafi látist úr veikindum sínum.
Í umfjöllun sinni um leikritið notaðist Sveinn Einarsson við fjórar greina
tegundir, eina fyrir hvern þátt. Fyrstu tveimur þáttunum er reyndar skipað
í náskyldar greinar, báðar undirflokkar gamanleiksins, en þær eru „stofukó
medían“ annars vegar og „farsi“ hins vegar. Nú kynni einhver að velta fyrir
sér hvað það sé í texta Silfurtúnglsins sem kalli á svona fínstillta aðgreiningu
milli þáttanna tveggja, og hvar það sé sem helst megi greina skilin og mis
muninn. Svo er það hitt, ef aðgreiningin á rétt á sér hlýtur að vera freistandi
að grennslast fyrir um þýðingu og áhrif þess að tveimur ólíkum gaman
45 Halldór Laxness, Silfurtúnglið, Reykjavík: Helgafell, 1954, bls. 131. Því er við að
bæta að í seinni útgáfum af leikritinu kaus Halldór að fella þennan hluta, upphafs
kafla fjórða þáttar, burt þannig að þátturinn hefst á flugvallarhótelinu.
46 mr. Peacock og bandaríska samsteypan sem hann er málsvari fyrir eru tengd nú
tímatækni og hraða nánum böndum í leikritinu. Gefið er í skyn að umsvif fyrir
tækisins séu hnattræn og svo mikið mæðir á Peacock að ekki dugir honum annað
farartæki en einkaflugvél.