Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 244
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
243
sagnakennd persóna, hann býr yfir áhuga á list en er jafnframt á valdi hvata
sem krefjast þess að hann niðurlægi og eyðileggi hana.
Í fyrstu tveimur þáttunum birtist Lóa sem hin saklausa, náttúrulega
landsbyggðarstúlka sem þegar hefur verið snert á. Persónugerð Lóu tekur
hins vegar breytingum í síðari hluta leikritsins, rétt eins og myndin af Feilan
sem óprúttnum braskara verður flóknari. Reyndar er nauðsynlegt að setja
fyrirvara við áðurnefnda lýsingu á Lóu. Enda þótt hún sé vissulega „sak
laus“ í samanburði við aðra starfskrafta Silfurtúnglsins, og nýkomin í bæ
inn úr uppsveitum, þá hlýtur atburðurinn sem á sér stað í svartholinu milli
þátta eitt og tvö að endurskilgreina persónugerðina með býsna djúpstæðum
hætti. Það er að segja, að Lóa skuli fara til Reykjavíkur, í óþökk eiginmanns
og föður. Hún setur eigin þrár og þarfir í forgang og tekur þær fram yfir
móðurhlutverkið, nokkuð sem er í afdráttarlausri andstöðu við áherslur og
inntak þeirrar hugmyndafræði sem skilgreindi kvenímyndir og kynferðis
hlutverk tímabilsins, ekki síst í skáldskap.
Þá dregur mjög úr kómískri undiröldu verksins strax í þriðja þætti og
gamansemi er með öllu horfin úr verkinu í síðasta þættinum. Frásögnin
verður smám saman drungalegri, og eiga síðari tveir þættirnir það sammerkt
að áhersla á undirliggjandi ógn (kynferðislega, siðferðilega) verður greinan
leg og sömuleiðis færist vaxandi örvænting Lóu að miðju frásagnarinnar. Í
stað þess að leggja áherslu á mismun fyrstu tveggja þáttanna kann því að
vera eðlilegra að skoða þá sem ákveðna samfellu, og svo þriðja og fjórða
þátt einnig. Þannig má jafnframt öðlast skýrari mynd af óvenjulegri form
gerð verksins því í „helmingaskiptunum“, ef svo má að orði komast, felst
ákveðin merkingarvirkni. Það er eins og árekstur eigi sér stað milli fyrri og
síðari hluta leikritsins þegar sagt er skilið við gamanleikinn og haldið á vit
annarrar bókmenntagreinar, og nær andstæðrar. Við látum liggja milli hluta
í bili hvort skynsamlegast sé þar að ræða um harmleik eða melódrama, en
dramatísk uppbygging leikritsins stigmagnast í öllu falli og nær hámarki í
sorglegum og vonlausum endalokunum.
Þar sem greinafræðileg ásýnd Silfurtúnglsins er ekki heildstæð heldur
fjölbreytileg, og þannig í vissum skilningi framandgerð, þarf e.t.v. ekki að
koma á óvart að vafist hefur fyrir fólki hvaða lesháttur sé viðeigandi. Viðbúið
er jafnframt að gildisdómar mótist mjög af leshættinum sem virkjaður er, og
sé hann „óviðeigandi“ er óhjákvæmlegt að viðtökurnar verði stríðar. Næsta
skref er því að skoða aðgreiningu og tegundaflokkun Sveins nánar og verður
þar stoðum jafnframt rennt undir fullyrðingu hans um mikilvægi melódram
ans. Líkt og Sveinn gerir sjálfur verður í því sambandi staldrað við lokaþátt