Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 263
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
262
aðeins innantómt hismi sem aldrei nær þó að fela fjarveru mannkosta og
dyggða, meðalmennskan er í þessu sambandi tilvistarástand sem eðlilegt
væri að sögupersónurnar legðu sig allar fram um að ná, göfugt markmið
sem væri jafnvel alltaf rétt utan seilingar. Umsvifarými óla er svo takmarkað
að hæðnin liggur eiginlega á yfirborðinu, Feilan hefur lifibrauð sitt af inn
flutningi „apamanna“, og þess á milli reynir hann að telja gestum sínum trú
um að gigtveikur og farlama útigangsmaður sé kraftajötunn, og að Lóa, sem
kann að syngja eitt lag, vögguvísu, sem hún gerir með skúringakúst í annarri
og fötu við hliðina á sér, sé næsta söngstjarnan í New York, París og London.
Sjálf sker þó Lóa sig frá samreiðarmönnum sínum í sögufléttunni, hennar
meðalmennska er einlæg, og hæfileikaleysið er borið blátt áfram á borð.
En söguheimur er hér sviðsettur í boði hinnar óharmrænu heimsmyndar
sem einkennist af smásálarskap, þunglyndi, tilgangsleysi og skorti á útgöngu
leiðum. Þjáningin er samt raunveruleg, þegar líf Lóu hrynur eru sársaukinn
og örvæntingin áþreifanleg, enda snýst nær allur fjórði þáttur um að sýna
píslir og þjáningar hennar. Spyrja má þá hvaða siðferðilegu hugsjónir eða
hugmyndir þjáningarnar tákni, því í melódramanu miðla þjáningar ávallt
merkingu. menningarlegt nýlenduhlutverk þjóðarinnar, hugsanlega, fram
færslu þjóðmenningarinnar. Dregin er upp mynd af guðlausri veröld, veröld
sem jafnframt er án pólitískra hugsjóna, og framtíðin tilheyrir annað hvort
bandarískum fyrirtækjasamsteypum eða atómsprengjunni.
VIII. Niðurlag
Þegar Halldór Þorsteinsson ræðir upphaflegar viðtökur Silfurtúnglsins bend
ir hann á að hægt væri að lesa leikhúsdómana án nokkurra upplýsinga um
birtingarvettvang eða höfund, og greina með nákvæmni pólitíska afstöðu
gagnrýnandans.98 Rýni Einars Braga í Birtingi er hér um margt undantekn
ing en meðal þess sem hann ræðir er leikhúsmenning þjóðarinnar og viðhorf
hans eru þar afdráttarlaus: „Hér hefur ekki á fyrsta áratugi lýðveldisins verið
samið neitt leikrit, sem sýningarhæft geti talizt á sviði Þjóðleikhússins“.99
Þarna snertir Einar Bragi á sérstöðu leikhúsritunar sem bókmenntalegrar
iðju á Íslandi, þar sem engin hefð er fyrir hendi, það er ekki rithöfund að
finna langt fram eftir öldinni er sérhæfir sig í ritun verka fyrir svið, og þegar
Silfurtúnglið er frumsýnt eru aðeins tæp fimm ár síðan Þjóðleikhúsið opnaði
dyr sínar og opinber stuðningur við listgreinina varð áþreifanlegur.100
98 Halldór Þorsteinsson, „Silfurtunglið veður í skýjum“, bls. 6.
99 Einar Bragi, „Hugleiðingar um Silfurtúnglið“, bls. 33.
100 Sjá hér Árni Ibsen, „Bókmenntasaga úr gömlum heimi“, Morgunblaðið, 20. júní 1999,