Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 264

„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
263
Það er því eðlilegt að taka undir með þeim fræðimönnum sem hafa bent
á að leikverk Halldórs, einkum þau síðari, hafi ávallt verið ólíkleg til vin­
sælda í leikhúsumhverfinu sem til staðar var á Íslandi. Síðverkin þrjú eru
„fyrsta umtalsverða tilraunin til módernískrar leikritunar“ í íslenskri leik­
ritunarsögu, bendir jón Viðar á.101 Þá nefnir Hávar Sigurjónsson að frum­
sömdu leikritin hafi ávallt verið í skugga sviðsaðlagana á skáldsögunum, og
hafi staða þeirra flækst ennfrekar sökum þess hversu „óhefðbundin“ þau
voru og í ljósi vilja Halldórs til að „feta ótroðnar slóðir“.102 Stefán Einarsson
hefur í áþekku samhengi haldið því fram að Strompleikurinn standi sem ein­
stakt afrek í íslenskri leiklistarsögu, um væri að ræða leikrit allt öðruvísi „en
nokkur Íslendingur hafði samið til þessa dags.“103
Undir lok sjöunda áratugarins skýtur Halldór Laxness því að í viðtali að
erlendur gagnrýnandi og leikhúsmaður hafi miðlað til sín þeirri skoðun sinni
að það væri óvönduðum og ófaglegum íslenskum leikhúsgagnrýnendum að
kenna að „leikverk [hans] hafi fengið óorð að órannsökuðu máli“.104 Halldór
var með öðrum orðum aldrei sáttur við viðtökur leikverka sinna, og dræm­
leikinn umhverfis leikhússtarf hans sat í honum lengi. Ýmislegt hefur hins
vegar breyst þegar að síðverkunum kemur, og margt bendir til að sess þeirra
kunni að verða annar í bókmenntasögunni en fyrstu leikritanna tveggja.
Enn stendur Silfurtúnglið hins vegar á hráslagalegum berangri, einangrað
sem misheppnaður „harmleikur“ sem fellur í freistni einföldunar í þágu
pólitískrar boðunar. Leitast hefur verið við að sýna og draga fram mikil­
vægi greinafræðilegra hliða leikritsins þegar að viðtökum þess kemur. Um
er að ræða fyrsta stigið í móttökum bókmenntaverka og greinafræðilegar
skilgreiningar móta leshátt og gildismat. Það kann auðvitað ekki góðri lukku
að stýra ef hugmyndir viðtakanda stangast á við hugmyndir textans, eða höf­
undar, um grundvallaratriði á borð við það hvaða tegund af bókmenntaverki
það sé sem verið sé að lesa eða upplifa.
Það væri engu að síður ófullnægjandi niðurstaða að segja Silfurtúnglið
bls. 34; Hávar Sigurjónsson, „Íslenskt, já takk!“, Morgunblaðið, 20. apríl 2000, bls.
D20; Lóa, „Kunna íslenskir höfundar ekki að skrifa leikrit? — eða hræðast þeir
sláturþörf gagnrýnenda?“, Tíminn, 9. mars 1996, bls. 8; Guðmundur Steinsson og
Sigrún Valbergsdóttir, „Blóð og eldur“, Morgunblaðið, 2. febrúar 1991, bls. 18–19;
Richard Beck, „Fyrstu starfsár þjóðleikhússins“, Tíminn, 9. mars 1956, bls. 7; Gunn­
laugur Ástgeirsson, „Íslensk leiklistarsaga“, Helgarpósturinn, 16. janúar 1981, bls. 20.
101 jón Viðar jónsson, „Var Halldór Laxness gott leikritaskáld?“, bls. 27.
102 Hávar Sigurjónsson, „Lífið á fjölunum“, Morgunblaðið, 14. febrúar 1998, bls. 10.
103 Stefán Einarsson, „Vorið geingur í lið með kálfum“, bls. 35.
104 Björn Bjarman, „Vi blev bedragne“, Alþýðublaðið, 24. nóvember 1968, bls. 12.