Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 266
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
265
leikurinn er lagður til hliðar um miðbik verksins og við tekur sorglegt meló
drama. Í ljósi þess að þekkingar og túlkunarkerfi viðtakenda fara af stað
jafnvel áður en texti er lesinn, eða tjöldin dregin frá í leikhúsi, og fram
vindan mótar svo væntingar og skilning þeirra í tímaröð, stóreykst hættan
á „misgengi“ eða stríðum viðtökum þegar svo er búið um hnútana. Ekki er
heldur auðvelt að finna hliðstæður við þessa frásagnaraðferð Halldórs, þótt
vel kunni að vera að þær séu til.
En ekki er heldur víst að tilraunin sem hér er gerð geti yfirleitt „heppn
ast“, Silfurtúnglið gæti með öðrum orðum verið fyrirframdæmt til að valda
truflunum í sambúð höfundar og lesenda, og mistakast ávallt að uppfylla
væntingar, fegurðar, og ánægjukröfur sem lesendur gera til sinnar menn
ingarneyslu.
Hitt er líka mögulegt, að hefðarsamband verði til áþekkt því sem Hans
Robert jauss færir í orð þegar hann segir: „listahefðin hverfist um sam
ræðu nútíðar og fortíðar, og samræðu þessari kann að vera svo háttað að
tiltekin verk úr fortíðinni skorti nauðsynlegan aflvaka til að bregðast við og
svara okkur, eða allt þar til viðtakendur nútíðar spyrja nýrra spurninga sem
endurheimta verkið úr einveru sinni og næði fjarri menningarlegu veraldar
vafstri.“106 Það kann heldur ekki að eiga aðeins við um Silfurtúnglið. Kannski
er tími til kominn að við hugsum okkar gang, söðlum svo um og tökum að
spyrja öll leikverk Halldórs nýrra spurninga.
Ú T D R Á T T U R
„allskonar nútímahelvíti“:
Leikskáldið frá Laxnesi og harmabrestir Silfurtúnglsins
Þegar um leikskáldið Halldór Laxness er rætt verður snemma ljóst að þar er á ferð
inni höfundur sem er um margt frábrugðin þjóðskáldinu Halldóri. Þeir sem vinsam
legir voru leikhússtússi Halldórs bentu á að hann hafi kannski verið vont leikskáld
en hafi þó alltaf verið að skána. Hinir síður vinsamlegu tóku öllu dýpra í árinni. Þótt
ekki sé hægt að segja að leikritin liggi alfarið óbætt hjá garði er áhuginn á þeim tak
markaður meðal fræðimanna sem um Halldór skrifa. Nú er ekki ætlunin að hrekja
viðhorf sem upp að ákveðnu marki eru orðin „viðtekin“, enda þótt tilraun(ir) til
þess væru eflaust forvitnilegar. Að sama skapi er eðlilegt að skoðanir séu skiptar um
gildi einstakra verka, og að menningarleg staða þeirra, sem og höfundarverksins í
heild, taki breytingum í tímans rás, og þá í takt við þróun gildisviðmiða. Sérstaka
106 Hans Robert jauss, „Literary History as a Challenge to Literary Theory“, bls. 23.