Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Blaðsíða 30

„ALLT SeM HeFUR VeRIð TIL, HeLDUR ÁFRAM Að VeRA TIL“
29
vaknar því um hver sé rétt. Annað sem takmark aði drenginn við vísinda-
störfin var að hann vildi alls ekki láta neinn sjá sig þegar hann framkvæmdi
þessar mælingar. Hann gerði ráð fyrir að þær þættu hlægi legar, en vegna
þess hversu lappastuttur hann var, þurfti hann að glenna skrefin til þess að
ná faðmi; þar að auki var hætta á að hann yrði talinn ofviti (98–99).
Í myndinni sem Þórbergur dregur upp af rannsóknaraðferðunum birtist
þráin til að komast að kjarna hlutanna með vísindalegri nákvæmni. Sögu-
maður skopast að tilburðum Bergs litla og veit að aðferðirnar sem hann
beitir eru ekki óskeikular, nýjar uppgötv anir þurfa að vera studdar nákvæm-
um rannsóknum. Bergur beinir, rétt eins og guð spekingarnir, vísindunum að
dularfullum óútskýrðum fyrirbærum í þeim tilgangi að öðlast dýpri skilning
á tilverunni. Hann hafnar ekki náttúrutrúnni heldur beinir aðferðum vísind-
anna að henni og öðlast um leið dýpri skilning á veröld sinni.
einn liður í þeirri vegferð var rannsókn Bergs á steininum sem fyrr var
nefndur. Dreng urinn kom sér fyrir á baðstofumæninum þegar loksins komu
ákjósanleg skil yrði. Þar gat hann fylgst með steininum birtast. Það reyndi á
þolinmæði piltsins, hann fylgdist til skiptis með sólinni og bústað steinsins
sem virtist ekki ætla að birtast á hádegi eins og hann hafði gert ráð fyrir
(153). Þegar steinninn kom loksins í ljós var klukkan orðin um það bil korter
yfir tólf. Bergur litli blótaði þeirri ónákvæmni sem felst í „hérumbilinu“ og
óskaði þess að hafa nákvæmari mælitæki: „ef ég hefði klukku með sekúndu-
vísi þá hefði ég ekki þurft að segja hér um bil, og þá hefði ég ekki þurft að
bölva.“ (156)
Rannsókn drengsins leiddi í ljós hvernig steinninn birtist. Hann kom
ekki í ljós hægt og rólega eins og Bergur litli hafði gert ráð fyrir heldur
skyndilega. Það þótti Bergi athyglisvert og hafði fullan hug á að rannsaka
það frekar. Vísindalegar rann sóknir hans á því hvenær og hvernig steinn-
inn birtist hafa leitt hann að grund vallar spurningunni um ferðalag ljóssins
sem vísindamenn höfðu glímt við svo öldum skipti og einstein svaraði loks
með afstæðiskenningu sinni þannig að hugmyndir manna um ljósvakann
(e. ether) urðu endanlega úreltar. Ljósvakinn gegndi veiga miklu hlutverki í
kenningum margra dulspekinga, eins og fjallað var um fyrr í þessari grein,
og það á til dæmis við um kenningar Annie Besant.67 Menn gengu út frá því
að sérhvert rými væri þrungið af ljósvakanum en hann átti að gegna því hlut-
verki að leiða ljós bylgjur, hljóðbylgjur, rafbylgjur og jafnvel heilabylgjur.68
67 Besant fullyrðir í Lífstiganum að ljósvakinn sé viðurkenndur innan vísindanna árið
1910, sjá hér: Annie Besant, Lífstiginn. Sex alþýðlegir guðspekifyrirlestrar, bls. 28–29.
68 Sama heimild, bls. 28–29.