Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Blaðsíða 155

GUðRÚn STEInÞóRSDóTTIR
154
Það er augljóst að Jóhanna nýtir ímyndunaraflið og fyllir inn í eigin
minniseyður þegar hún rifjar upp fortíðina því hún lýsir til dæmis dauð-
daga Katrínar nákvæmlega þótt hún sjálf hafi ekki verið á svæðinu þegar
hún lést. Myndin sem Jóhanna dregur upp af föður þeirra er þó sú fortíðar-
minning sem Saga á erfiðast með að samþykkja því hún stangast hressilega á
við minningar hennar um hinn ljúfa og góða föður. Ekki er nóg með að Jó-
hanna lýsi barsmíðum hans heldur ýjar hún einnig að því að hann hafi beitt
móður þeirra kynferðislegu ofbeldi. Hún er þó meðvituð um að minnið er
brigðult og slær ýmsa varnagla þess efnis að kannski hafi hún sjálf skapað
minningarnar seinna meir:
Stundum finnst mér eins og hann hafi nauðgað henni segir hún
loks, hratt eins og henni bjóði við eigin orðum. […] En hún viti
það samt ekkert fyrir víst. Hún hafi alltaf ímyndað sér allt hið
versta þegar hún heyrði lætin, hljóðin, hafi búið til andstyggilegar
myndir í huganum. (191)
Ágæta umfjöllun um ólíkar rannsóknir Loftus á fölskum minningum á íslensku má
sjá í grein eftir Árna Kristjánsson, „Að skapa minningar“, bls. 26–27. Til gamans má
geta að Auður Jónsdóttir hefur greint frá því að með skrifum á bókinni Ósjálfrátt hafi
hún óvart plantað fölskum minningum hjá frænku sinni og æskuvinkonu. Í bókinni
er greint frá því að persónur sem byggja á frænku Auðar og æskuvinkonu þrífa
saman íbúð. Eftir að bókin kom út hittust fyrirmyndirnar og rifjuðu upp fyrri kynni
en staðreyndin er sú að þær höfðu aldrei áður hist og því aldrei þrifið saman íbúð
en báðar voru sannfærðar um að þær hefðu gert það eftir að hafa lesið bók Auðar.
Auður Jónsdóttir, „Auður Jónsdóttir. Um heilann, opinn fræðslufundur um heilann
í blíðu og stríðu“, https://vimeo.com/148931471.
Tekið skal fram að rannsóknir Loftus hafa verið gagnrýndar en sumir telja að það sé
ekki eins auðvelt að skapa falskar minningar hjá fólki eins og hún og samstarfsmenn
hennar hafa haldið fram. Sjá til dæmis Chris R. Brewin, Bernice Andrews og Laura
Mickes, „Regaining Consensus on the Reliability of Memory“, Current Directions in
Psychological Science 29: 2/2020, bls. 121–125, hér bls. 121–124. Styr hefur líka staðið
um bældar minningar úr æsku sem fólki hefur tekist að rifja upp síðar meir. Sumir
telja að slíkar minningar geti verið falskar á meðan aðrir líta svo á að reynslan af
tráma sé ástæðan fyrir minnisleysinu. Eins og fyrr var nefnt er það persónubundið
hvernig fólk man fortíðina þar með talin áföll. Þótt flestir muni trámatíska atburði
gjarnan fremur vel má vera að sumum reynist mun erfiðara að nálgast minningar
um slíka reynslu og í sumum tilvikum getur verið að bældu minningarnar séu
tilbúningur, annað hvort hafi einhver plantað þeim í koll einstaklingsins eða hann
hafi skapað þær sjálfur með hjálp ímyndunaraflsins. Samanber Gail S. Goodman,
Lauren Gonzalves og Samara Wolpe, „False Memories and True Memories of
Childhood Trauma. Balancing the Risks“, Current Directions in Psychological Science
7: 1/2019, bls. 29–31, hér bls. 29–30 og Árni Kristjánsson, „Að skapa minningar“,
bls. 26–33.