Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Blaðsíða 39

STeFÁN ÁGÚSTSSON
38
Soffía Auður telur því rétt eins og Halldór Guðmundsson og Pétur
Gunnarsson að Steinarnir tala séu fyrst og síðast endurminningar Þórbergs
frá æskuárunum, sem hún telur hann miðla gegnum fagurfræði rómantíkur.
Hér er ekki ætlunin að afneita tengslum Þórbergs við rómantík og jafnvel er
hægt að taka undir með Soffíu Auði þegar hún fullyrðir að hann beiti fagur-
fræði hennar meðvitað við ritun Suðursveitarbálksins. Slík tenging getur þó
sumpart verið villandi.87 Í fyrsta lagi verður að hafa í huga þau vandamál
sem tengjast hugtakinu, Þórir Óskarsson bendir meðal annars á að sumir
þeirra meginþátta sem taldir eru einkenna stefnuna séu svo almennir að
varla megi eigna þá einni tiltekinni bókmenntastefnu. Auk þess eru ekki allir
fræðimenn sammála um hvaða þættir tilheyri stefnunni, til dæmis telja sumir
að írónían sem hér er til umfjöllunar tilheyri rómantíkinni á meðan aðrir
telji hana uppreisn gegn henni.88 Í öðru lagi verður að skoða nánar afstöðu
skáldsins til stefnunnar og ekki síður hlutverk íróníunnar í verkum hans.
Í dæminu góða af rómantísku rollunum felst írónía Þórbergs í því að roll-
ur, sem hann talar ekki alltaf um af ýkja mikilli virðingu, verði eftir hundruð
þúsundir ára rómantísk skáld í krafti þeirrar þróunar sem guðspekin gerir
ráð fyrir að sálin gangi í gegnum. Það er því allt eins hægt að ímynda sér að
sama þróun hafi verið bakgrunnur rómantísku skáldanna sem voru áberandi
á nítjándu öld, að sál þeirra megi rekja til villuráfandi rollna er sífellt rata í
ógöng ur sem þær eru ófærar um að bjarga sér úr af sjálfsdáðum. Þessi tog-
streita á milli ólíkra hugmynda Bergs litla og sögumannsins skýrist ef til vill
af þeim langa tíma sem líður milli sögu- og ritunartíma verksins og því valdi
sem það færir höfundinum. Sigríður Rögnvaldsdóttir bendir í grein sinni
einmitt á þetta einkenni á sögum Þórbergs og hvernig hann geti í krafti þess
skapað misræmi á milli atburðarásarinnar og heimsskoðunar sögutímans og
túlkunar sinnar á hvoru tveggja.89 Í þessu tilviki dregur sögumaður athyglina
að því sem hann telur sig vita en vissi ekki þegar hann var barn.
eins og fjallað var um fyrr í þessari grein losaðist Þórbergur árið 1914
undan áhrifum einars Benediktssonar en sú endurfæðing varpar ljósi á af-
stöðu sögumannsins í Steinunum sé gert ráð fyrir Þórbergi í hlutverki hans. Í
Eddu sinni dregur Þórbergur enga dul á að hafa verið undir sterkum áhrifum
frá einari þegar hann orti Nótt, fyrsta ljóðið sem hann fékk birt, en bætir
156–157.
87 Soffía Auður Birgisdóttir, Ég skapa – þess vegna er ég, bls. 137.
88 Þórir Óskarsson, „Hvað er rómantík“, Andvari 124: 1/1999, bls. 104 –125, hér bls.
107.
89 Sigríður Rögnvaldsdóttir, „Brotin heimsmynd. Um sýnd og reynd í Íslenzkum aðli
og Ofvitanum“, bls. 297.