Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Page 22

SJÁLfSMYnD OG óKEnnILEIKI Á TÍMUM fJÁRMÁLAHRUnS
27
les um í slúðurblöðum. Stund sannleikans verður aftur á móti við jarðaför yngri
systur hennar, þegar Jenna ákveður að rjúfa þögnina og segir fjölskyldunni að
hún hafi aldrei stundað geimþjálfun á vegum NASA, að hún hætti í háskólanámi
fyrir mörgum árum síðan, og að hún sé skilin við eiginmanninn því hún hélt svo
mikið framhjá honum: „Guð blessi Ameríku. Hvað hélduð þið eiginlega? Að ég
segði ykkur satt? Þið eruð rugluð, þið eruð fíkin í skáldskap, þið lifið í lygum …
We fooled ya’ll, segir Jackie og flissar.“ (27)
Snemma í verkinu dregur Jenna fram tengsl á milli samfélagsástandsins og
eigin lygasýki, nánar tiltekið þegar hún útskýrir fyrir dóttur sinni hvað fólk eigi
við með orðinu hrun. Hún byrjar á að útskýra hvernig góðærið byggði á blekk-
ingu og lygi: „Þeir eiga við þegar efnahagskerfið hrundi, útskýri ég. Fyrir fjórum
árum héldu allir að þeir væru ofboðslega ríkir en síðan komust þeir að því að svo
var ekki. Bankarnir og fullt af fyrirtækjum fóru á hausinn, fólk missti vinnuna og
ævisparnaðinn og margir neyddust til að lýsa sig gjaldþrota.“ (49) Þegar dóttirin
spyr hvers vegna allir héldu að þeir væru ríkir þegar þeir voru það alls ekki segir
Jenna að þeir hafi trúað því vegna þess að „því var logið að þeim.“ (49) Hér er
mikilvægt að leggja áherslu á ópersónulegan hátt málsgreinarinnar, sem ber vitni
um ákveðna gerendavirkni, eða vöntun á einmitt henni. Jackie verður hissa og
nánast reið því hún setur lygarnar í samhengi við lygar Jennu, en Jackie er fórnar-
lamb og óhjákvæmilega óbeinn þátttakandi í lyganeti móður sinnar. Jenna fer í
vörn, og ver um leið íslenska samborgara sína með því að segja að allir hafi viljað
trúa lyginni sem gefur til kynna hvernig hinn almenni borgari kallaði atburðina yfir
sig með aðgerðarleysi og sjálfsblekkingu: „Þau vildu samt trúa því, reyni ég að
verjast og Jackie þagnar, hugurinn á fullu og ég óttast að hún sé að kokka uppreisn
gegn mér, gegn upplogna heiminum.“ (49) Líkindin á milli góðærisblekkingar
og lygavefa Jennu gefa til kynna að hún sjálf nálgist einhvers konar hrun eða
afhjúpun sem neyðir hana til að horfast í augu við fortíðina og gera hana upp.
Lýsingar Jennu á blekkingaleik góðærisamfélagsins endurspegla hennar
eigin ímyndarsköpun og leik með sjálfsmynd, eins og áður sagði, kristallast í
frásagnargerð verksins. Hægt og rólega viðurkennir Jenna lygarnar, sem eru fjöl-
margar og marglaga. Þegar Jenna viðurkennir lygarnar fyrir lesandanum gerir
hún lesandann samsekan sér og skapar ákveðið samkomulag: að hún ljúgi að
öllum nema lesandanum. Þetta myndar ákveðin tengsl eða samlíðan á milli
lesanda og sögumanns, og kortleggur ákveðið kerfi sem lesandinn telur að liggi
verkinu til grundvallar: Jenna lýgur að öllum nema lesandanum sem verður að
trúnaðarmanni hennar og fylgist með lygunum, er meðvitaður um þær. Þegar
líður hins vegar á frásögnina kemst lesandinn að því að Jenna hefur einnig leitt
hann í gildru með því að blekkja hann og ljúga til um ýmsar útgáfur af lífi