Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Page 129

AlDA BJöRK VAlDIMARSDóTTIR
134
kvikmyndum svo dæmi séu tekin. Og að takast á við erfiðleika, reyna á sig og
leggja á sig getur leitt til þess að þú náir að sigrast á vandanum og upplifir sælu.
Bloom nefnir einnig að óþægilegir draumar séu miklu algengari en þægilegir
og að jafnvel dagdraumar okkar snúi oftar en ekki að því sem sé neikvætt. Við
virðumst fá eitthvað út úr því að borða sterkan mat, fara í óþægilega heit böð,
klífa fjöll, hlaupa maraþon, láta lemja okkur í andlitið í íþróttasalnum eða í bar-
dagaíþróttum. Það er því áhugavert að skoða hvers vegna við upplifum sælu oft
í gegnum ýmiss konar ferli þjáninga.
Þetta megi sjá í mörgum trúarlegum hefðum meðal annars í kristinni sköp-
unarsögu þegar hin upprunalega synd dæmir okkur til lífs sem sé litað af baráttu.
Þjáningarnar eru einnig miðjan í búddisma og undirstaða göfugu sannindanna
fjögurra (e. Four Noble Truths) sem eru kjarninn í kennslu Búdda. Þau fela í sér
eftirfalin fjögur atriði: 1) dukkha (þjáningu eða ófullnægju); 2) Samudaya (langanir,
þrár, þorsta); 3) nirodah (hlé, endi, innilokun); 4) marga (leið, eða göfugu áttföldu
leiðina (e. Noble Eightfold Path)) sem á að leiða til þess að þjáningarnar endi.13
Bloom segir að jafnvel fræðimenn sem séu ekki sammála um neitt séu þó
sammála um gildi þjáningarinnar.14 The Sweet Spot spyr ýmissa spurninga líkt og
hvers vegna fólki líki við hryllingsmyndir? Hvers vegna unglingar skeri sig? Hvað
sé heillandi við BDSM? gerir þjáning sem einstaklingurinn velur sér, hann sjálf-
an seigari eða sterkari (e. resilient)? gerir hún okkur að betri manneskjum? Bókin
leitast við að draga upp víðari mynd af mannlegu eðli og verja það. Margir telja
að mennirnir séu náttúrulegir nautnaseggir sem hugsi aðeins um vellíðan. En
ef maður skoðar hungur okkar í sársauka og þjáningar þá er bersýnilegt að slíkt
viðhorf á mannleika okkar er rangt. Við virðumst hallast að einhverju sem sé
dýpra og yfirskilvitlegra. Jafnvel þótt unaðurinn sé sjaldan langt undan.15
Í bókinni Against Empathy frá 2016 vinnur Bloom áfram með tilfinningar en
með aðeins breyttum formerkjum. Hlaut bókin misjafna dóma en margir voru
13 Encyclopedia of Buddhism, ritstjóri Robert E. Busswell, New York: Macmillan Reference
USA, 2004, bls. 51. Sannindin fjögur merkja möguleikann á vakningu (e. awakening) og
frelsi Búdda. Þjáningin (dukkha) er grundvallareinkenni alls lífs í heiminum og felur í sér
allt sem vekur sársauka en það getur verið fæðing, elli, veikindi, dauði, sorg, andlegar
og líkamlegar raunir, hvíldarleysi, að fá ekki það sem þú þráir eða vilt. Búdda ræðir um
fimm tegundir af ágirni eða græðgi sem manneskjur grípa í eða halda fast í til þess að
hugsa um sig sem sjálfstæðar og varanlegar verur. Um er að ræða hinn líkamlega lík-
ama, tilfinningar, skynjanir, hvatir og meðvitund. Að halda í eitthvað af þessum atriðum
skapar þjáningu vegna þess að ekkert er varanlegt í heiminum. Ekki er hægt að koma í
veg fyrir þjáningar nema með uppljómun (e. enlightenment). Sjá Encyclopedia of Buddhism,
bls. 240.
14 Paul Bloom, The Sweet Spot, bls. xiii.
15 Sama heimild, bls. xiv.