Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Síða 189

FInnuR DEllSén
194
Eitt mögulegt svar – sem ég held að gangi ekki fyllilega upp – er að það sé að-
eins mín eigin þekking sem sé nokkurn tímann einhvers virði. Samkvæmt þessu er
það einhvers virði þegar ég veit eitthvað, en það er einskis virði ef einhver annar
veit það. Svona sjálfshyggja um gildi þekkingar er þversagnakennd því sá sem
setur hana fram er í raun að segja að sjálfshyggjan gildi aðeins um hann sjálfan
og engan annan. Ef einhver annar heldur fram samhljóða kenningu um sjálfan
sig, það er að segja að aðeins þekking hans sé einhvers virði, þá neyðist sjálfs-
hyggjusinninn til að hafna því að sú kenning sé rétt. Sjálfshyggjusinnar eru því í
þeirri þversagnakenndu stöðu að þurfa að neita því að aðrir sjálfshyggjusinnar
geti haft rétt fyrir sér.
Annað mögulegt svar er að það séu engir einstaklingar hvers þekking er ein-
hvers virði – að minnsta kosti ekki í sjálfu sér. Samkvæmt þessari hugmynd er
þekking í raun einskis virði í sjálfu sér, því það er aldrei neins virði þegar einhver
veit eitthvað og eins og áður segir er þekking ekkert annað en það að einhver
einhvers staðar veit eitthvað. Svona tómhyggja um gildi þekkingar er hins vegar
líka dálítið þversagnakennd að því leyti að ef það væri satt felst í svarinu sjálfu
að það er einskis virði að vita að það sé satt. Auk þess virðist tómhyggja um gildi
þekkingar stangast á við þá staðreynd að við leggjum mikið upp úr því að vita
alls konar hluti, eins og áður segir (sjá §3). Tómhyggjan ætti því að minnsta kosti
að valda okkur talsverðum vonbrigðum.
Þriðja mögulega svarið held ég að sé langtum trúverðugast. Þetta svar kveður
á um að þekking allra sé einhvers virði. Eða nánar tiltekið að sérhver einstakling-
ur sé þannig að það hafi gildi – eigingildi, nytjagildi eða hvort tveggja – að við-
komandi hafi vissa þekkingu. Enn nánar tiltekið, fyrir þá allra nákvæmustu, má
orða þetta svona: Um sérhvern einstakling E gildir að til eru staðreyndir S1,...,Sn þannig
að það er einhvers virði að E viti S1,...,Sn. Þessa hugmynd ætla ég að kalla þekkingarlega
jafnaðarstefnu, því hún felur í sér að við séum öll jöfn að því leyti hvort það að við
höfum tiltekna þekkingu hafi eitthvert gildi.15
Það er auðvelt að misskilja hvað felst í þessari hugmynd. Þekkingarleg jafn-
aðarstefna felur ekki í sér að það sé einhvers virði að vita hvað sem er – hvað
einhvers virði almennt þá hljóti þekking allra að vera einhvers virði.
15 Eins og áður segir tel ég að engin skipuleg umræða hafi átt sér stað um þá spurningu sem
þekkingarleg jafnaðarstefna veitir svar við (sjá neðanmálsgrein 14). Eðli málsins sam-
kvæmt hefur þessi hugmynd því ekki verið sett fram áður – að minnsta kosti ekki svo ég
viti til – og ég leyfi mér að fullyrða að „þekkingarleg jafnaðarstefna“ sé nýyrði á íslensku.
Á hinn bóginn hefur enska orðið „epistemic egalitarianism“ verið notað áður en þá í
talsvert annarri merkingu; sjá Richard Foley, Intellectual Trust in Oneself and Others, Cam-
bridge: Cambridge university Press, 2001, hér bls. 83–130, og linda Zagzebski, „Ethical
and Epistemic Egoism and the Ideal of Autonomy“, Episteme 3/2007, bls. 252–263.