Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Qupperneq 197

FInnuR DEllSén
202
stefnu stjórnvalda og háskóla að hvetja eða jafnvel skylda fræðafólk til að birta
rannsóknir sínar í opnum aðgangi (e. open access) og þá auknu áherslu sem lögð
hefur verið á að fræðafólk kynni rannsóknarniðurstöður í fjölmiðlum. Hvort
tveggja stuðlar með augljósum hætti að því að koma þeirri þekkingu sem verður
til innan fræðanna út til þeirra sem eiga jafn mikinn rétt á að öðlast hana, ef
marka má þekkingarlega jafnaðarstefnu, eins og þeir sem búa þekkinguna til.
Að því sögðu er einnig ljóst að á mörgum sviðum er hægt að gera mun betur
í því að raungera hugmyndina um að fræðin eigi að vera fyrir okkur öll. Tvennt
má nefna sérstaklega í því sambandi. Í fyrra lagi felst í þessari hugmynd að
fræðafólk eigi helst að setja mál sitt fram með hætti sem hægt er að ætlast til að
aðrir en fræðafólkið sjálft geti skilið. Að öðrum kosti verður engin þekking til
nema hjá fræðafólkinu sjálfu – þekkingin „afritast“ ekki með þeim hætti sem hún
ætti að gera (sjá §7).27 Vissulega er að sumu leyti óhjákvæmilegt, sérstaklega eftir
því sem sérhæfingin eykst innan fræðanna, að fræðafólk tileinki sér tæknilegan
orðaforða og greiningaraðferðir sem aðrir munu eiga erfitt með að skilja, að
minnsta kosti í fyrstu atrennu. Sumar afurðir fræðanna munu því væntanlega
fyrst og fremst vekja áhuga fræðafólks, sem getur svo „staðið á herðum“ þeirra
sem á undan komu til að „sjá lengra“. En að sama skapi er vel þekkt sú tilhneig-
ing fræðafólks að skrifa óþarflega flókna og tyrfna texta, troðfulla af íðorðum á
stöðum þar sem daglegt mál hefði vel dugað, sem verða þar með óskiljanlegir
öllum nema örfáum sérfræðingum (og jafnvel þeim líka). Ef fræðin eiga að vera
fyrir okkur öll þá hafa slíkir textar takmarkað gildi.
Önnur praktísk afleiðing af hugmyndinni um að fræðin séu fyrir okkur öll
eins og ég hef útlistað hana snýr að vali fræðafólks á rannsóknarefnum sínum.
Víða innan fræðanna ræðst val á viðfangsefni rannsókna eðlilega að mjög miklu
leyti af því hvað fæst birt hjá helstu tímaritum og bókaforlögum í viðkomandi
grein. Og það sem fæst þar birt ræðst að minnsta kosti ekki að öllu leyti af
því hvort það leiði til þekkingar sem líklegt má telja að gagnist almenningi, nú
eða í framtíðinni. Það virðist til dæmis algengt að val fræðafólks á rannsóknar-
efni stjórnist af því hvað annað fræðafólk er að rannsaka eða hefur rannsakað
– væntanlega vegna þess að það er litið svo á, með réttu eða röngu, að það sé
auðveldara að fá birta texta sem fjalla um sama efni og annað fræðafólk hefur nú
þegar fjallað um. Með öðrum orðum verða til tískubylgjur og -bólur í fræðunum
eins og víða annars staðar.28
27 Benjamin S. Freeling, Zoë A. Doubleday, Matthew j. Dry, Carolyn Semmler og Sean D.
Connell, „Better Writing in Scientific Publications Builds Reader Confidence and Und-
erstanding“, Frontiers in Psychology 714321/2021, bls. 1–8.
28 Cass R. Sunstein, Foreword: On Academic Fads and Fashions, Michigan law Review 6/2001,