Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Síða 80

84
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
vangaveltna um munka- eða einsetumannabyggðir á þessum stöðum.
Flestar eru þessar tilgátur á litlum sem engum áreiðanlegum minjum
byggðar.
í kirkjugarðinum í Papil á eynni Burra fyrir vesturströnd Mainlands
á Hjaltlandi hafa fundist fimm fornir steinar með krossum. Hefur þetta
leitt til þeirra hugmynda, að staðurinn hafi verið mikilvægt kirkjuset-
ur.18
Á svipaðan hátt hafa myndast sagnir um keltneskt helgisetur á Papa
Westray (Papey hinni meiri), nyrst í Orkneyjum, á stað, sem nefnist
Munkerhoose, en þar hefur fundist hella með klöppuðum krossi.19
Á eynni Papa Stour undan vesturströnd Hjaltlands hafa fundist menjar
um norræna menn, en eyjan liggur einmitt í þjóðbraut á milli Noregs
og Orkneyja.20 Hins vegar er ekki vitað til þess að neitt nema nafnið
bendi til keltneskra einsetumanna á þessum stað.
Eynhallow (Eyin helga) er lítil ey á milli Hrosseyjar (Mainlands) og
Hrólfseyjar (Rousay) í Orkneyjum. Nafn þessarar eyjar má rekja aftur
til um 1200,21 en þá var þar lítið, norrænt klaustur. Hafa menn talið, að
nafngiftin gefi til kynna, að norrænir menn hafi vitað, að þar hafi áður
verið keltneskt helgisetur.22 Frá náttúrunnar hendi mundi það vel hæfa,
lítil einstök ey á sundinu miðju. Sumir hafa talið, að Hellisey sú, sem
nefnd er í Orkneyinga sögu, sé Eyin helga,23 en ekki er þörf á að taka
afstöðu til þess hér.
Einu þekktu minjarnar á eynni núna eru rústir kirkjunnar og klaust-
ursins frá miðri 12. öld.24 Hingað til hefur ekkert fundist, sem bendir til
þess, að þar hafi verið keltneskt helgiból.
Þó að umfjöllunin hér að framan gefi glöggt til kynna, að frekari
rannsókna er þörf á þeim stöðum sem taldir eru líklegir klaustur- og
einsetumannabústaðir keltnesku kirkjunnar á skosku eyjunum, gefa þær
mynd af þeim hugmyndum sem uppi hafa verið um eðli slíkra staða.
Það sem þeir eiga sameiginlegt er að liggja afskekkt við strendurnar, á
höfðum eða eyjum, og þar sem byggðaleifar eru sjáanlegar eru þær oft
18. R. Radford 1962, bls. 169.
19. Ibid.
20. B. Crawford 1985.
21. Hún er nefnd í Orkneyinga sögu, sem talin er rituð um eða rétt eftir 1200 (ÍF
XXXIV, bls. 269, 1. neðanmálsgrein og bls. viii).
22. Sjá t.d. H. Marwick 1959, bls. 30.
23. Sbr. ÍF XXXIV, bls. 264, 1. neðanmálsgrein.
24. Sjá t.d. R. Radford 1962, bls. 169-170; J. Mooney 1923.