Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Side 139

GOÐATÆTTUR
143
góður vatnshalli væri eftir flórnum og út úr dyrum, sem á lægri gafli
voru. Fjósin voru tvístæð, ein básaröðin við hvorn langvegg, en hellu-
lagður flór á milli og fram úr dyrum. Húsið í Goðatættum I kemur
heim við þetta, nema hvað innsti hluti þess er öðru vísi.
Ástæðurnar til þess, að ekki varð þegar í stað fullyrt, að þetta væri
fjós, voru þær, að ekki var vitað um bæ á þessum stað, en fjós eitt sér
langt frá bæ væri óhugsandi, og svo liitt, að húsið bar þess nógsamleg
merki, að þar hefði mjög mikið verið farið með eld, svo að gólfið var
innst eins og í mannahúsi, en fremst voru allir steinar á kafi í þykkri
ösku. Forngripir þeir, sem í húsinu fundust, bentu einnig mjög til
mannavistar, en í fjósrústum er sjaldgæft að nokkrir hlutir finnist sem
máli skipta.
Sumarið 1971 fannst svo bæjarhús rétt hjá þessu húsi (Goðatættur II
hér á eftir) og við það gjörbreyttist viðhorfið. Pað var þá í alla staði
eðlilegt og sjálfsagt, að fjós væri hjá bænum. Hús þetta verður því tví-
mælalaust að teljast hafa verið byggt sem fjós. Það fellur prýðilega að
þeirri mynd sem til er af miðaldafjósum og staðsetning þess miðað við
bæ er mjög eðlileg. Er í því sambandi fróðlegt að bera það saman við
fjósið í Gjáskógum í Þjórsárdal, sem líklega er frá ll.öld. Þar er afstaða
milli fjóss og bæjar svipuð og hér, og svo vill til, að einnig þar er fjós-
myndin ekki nema nokkuð inn eftir, en innst er svæði þar sem ekki er
flór og básastæði. Þar fannst ýmislegt, sem benti til srníða eða járngerð-
ar, eins og hér. Að innanmáli var fjósið í Gjáskógum 12,5 m langt og
3-2,5 m breitt.13 Við uppgröft í Herjólfsdal í Vestmannaeyjum fannst
svipuð tóft. Var hún 9 X 3,8 m að stærð að innanmáli, með mjög reglu-
legri og greinilegri hellulögn eftir miðju gólfi í nyrðri hlutanum, ásamt
merkjum eftir bása. í syðri hlutanum höfðu menn greinilega hafst við.14
Hús af þessari tegund, þar sem menn og skepnur hafast við undir sama
þaki, eru þekkt t.d. í Noregi á járnöld.15
Það má hugsa sér, að útlit þessara húsa stafi af því, að bóndinn hafi
byggt fjósið stærra en nauðsynlegt var í bili og hugsað sér að „innrétta"
það til fulls síðar eftir þörfum, þegar búskapurinn væri orðinn stærri.
Þá var eðlilegt að búa fyrst um þann búpening sem hann átti, fremst í
húsinu, síðar mátti svo gera fleiri bása innar. Ef til vill gat líka verið
hentugt að hafa autt svæði innst í fjósi til einhverra annarra þarfa.
En hvernig stendur þá á hinum miklu og greinilegu minjum um
mannavist í þessu húsi ? Skýringin getur naumast verið önnur en sú, að
13. Kristján Eldjárn, 1961, bls.35-38 og 26. mynd.
14. Margrét Hermannsdóttir, 1982, VIII t.d. á mynd á bls. 89, og bls. 108-9.
15. Sjá t.d. B. Myhre 1980, Fig. 150, bls. 285, og víðar.