Réttur - 01.01.1955, Side 39

RÉTTUR
39
Líku máli gegnir um hina huglægu hughyggju nútímans, í
hvaða gervi sem hún birtist; sé hún hugsuð rökrétt til enda,
hafnar hún í sólipsisma, enda kveður einn af helztu forvígis-
mönnum hennar, Wittgenstein,*) svo að orði, að sólipsisminn
hafi í rauninni rétt fyrir sér, en það verði aðeins ekki tjáð í orðum.
Annars mega hughyggjumennirnir helzt ekki heyra sólipsisma
nefndan. Þeir vita, sem er, að slík fjarstæðukenning á lirlu fylgi
að fagna hjá vísindamönnunum, en hin síðari ár hafa þeir leitazt
mjög við að sníða heimspeki-kerfi sín eftir vísindunum að ytra
formi og orðafari, að þau fyndu frekar hljómgrunn. Þeir forðast
því að hugsa kerfið til enda og kinoka sér á allan hátt við hinni
óhjákvæmilegu niðurstöðu; þeir viðurkenna jafnvel, að í caglegri
hegðan sinni geri þeir sjálfir ráð fyrir óháðri tilvist hlutveruleik-
ans, kenning efnishyggjunnar í þá átt geti verið nytsamleg starfs-
tilgáta, enda þótt hún sé óleyfileg frá heimspekisjónarmiði.
I þessu er reyndar fólgin miklu meiri viðurkenning á sjónar-
miðum efnishyggjunnar, en talsmenn þessara skoðana gera sér
ljóst. Starfstilgáta er sú kenning, sem vér göngum út frá í starfi
voru og rannsóknum, í samskiptum vorum við umheiminn, í dag-
legri önn og í vísindalegum athugunum. Sé það viðurkennt, að
tilvist óháðs hlutveruleika sé hentug starfstilgáta, liggur nærri
að álykta, að kenning hughyggjunnar sé það ekki, þ. e. a. s. að
hún hafi ekkert raunhæft leiðsögugildi fyrir mannlegt starf og
vísindalegar rannsóknir.
Marxistar hafa lengstum látið sér nægja að benda á, að sam-
kvæmt forsendum sínum hlyti hin hugræna hughyggja að leiða
til sólipsisma — auk þess sem kenningar hennar brytu aigerlega
í bága við líf og reynslu mannkynsins, verk þess og vísindi. Hinn
endanlegi mælikvarði á sanngildi kenningar væri starf og til-
raunir. Þar kæmi það fram, hvort kenningin samsvaraði stað-
reyndunum, efnishyggjan stæðist þessa prófraun, en hughyggjan
ekki. En höfundur „Fornra og nýrra vandamála" lætur þar ekki
staðar numið. Hann sýnir fram á, að með því að afneita tilvist
hlutveruleikans — og þá jafnframt orsakalögmálsins — hafni
Wittgenstein Tractatus Logico- philosophicus.