Andvari - 01.01.1979, Blaðsíða 46

44
GÖRAN SCHILDT
ANDVARI
og bræðrum, sem engum Norðurlanda-
manni dytti í hug að taka á sig.
Fáfróður Grikklandsfari, ekki sízt ef
hann er af eldri kynslóðinni og veit ekk-
ert að gagni um fornöldina, hefur
hættulega tilhneigingu til að rugla sam-
an Forn-Grikkjum og þeim, sem nú eru
á dögum. Fyrr á árum, áður en ég lærði
nýgrísku, hlustaði ég á þær fjörugu og
oft og tíðurn æstu samræður, sem eiga
sér stað, hvenær sem Grikkir hittast.
Þá hugsaði ég sem svo, að þær þyrftu
ekki endilega að vera sókratískar, en
áreiðanlega fagurfræðilegar eða stjórn-
málalegs eðlis. Núna veit ég, að Grikk-
ir tala aðallega um peninga. Þeir ræða
um verðlagið, bollaleggja um tekjur ná-
ungans og hvernig hann ver þeirn, segja
furðusögur úr viðskiptaheiminum,
stæra sig af auðæfum sínum eða kanna
gróðamöguleika. Utkoman hlýtur því að
verða sú, að annaðhvort hafa Grikkir
breytzt talsvert síðan í fornöld eða hug-
myndir okkar um Forn-Grikki eru
óraunhæfar.
Margt bendir til þess, að síðari skýr-
ingin sé rétt. Auðhyggjan er runnin
upp í grísku borgríkjunum, sem ráku
verzlun, störfuðu í reynd eins og vel-
skipulögð hlutafélög og greiddu aðeins
fullgildum meðborgurum arð. Samtölin
í súlnagöngunum við markaðstorgið
hljóta oft að hafa snúizt um peninga,
enda þótt skáld og heimspekingar
Grikkja hafi verið fáorðir um efnahags-
mál. Ef til vill stafar þessi mismunur
af því, að rneðal svokallaðra betri borg-
ara þykir það ekki fínt að tala um pen-
inga. Eftir því ættu Grikkir nútímans
að vera alþýðlegri og ekki eins tepru-
legir og viðmælendur þeirra Platóns og
Plútarks forðum. FTvað sem þessu líður,
getur útlendingur í Grikklandi alltaf
búizt við nærgöngulum spurningum.
sem hann er ekki vanur að þurfa að
svara í heimalandi sínu: Hvað kostaði
flugfarið? Hvað kostar snekkjan þín
eða skórnir þínir? Hvað færðu í kaup
á mánuði?
Viljirðu semja þig að siðum lands-
manna, svarar þú slíkum spurningum
eftir beztu getu og hæversklega, þ. e. a.
s. þú slærð af verðinu til þess að hrella
spyrjandann ekki um of. En þar verður
þér á í messunni. Með því að sýnast
fátækari en maður er, veldur hann
sömu vonbrigðum og fögur kona, sem
vanrækir útlit sitt viljandi. í augum
flestra Grikkja er ríkidæmi mjög já-
kvæður hlutur og peningar eðlilegasti
mælikvarði á manngildið.
Vert er að taka fram, að það eru
ekki peningar í banka, heldur hvernig
þeim er eytt, sem vekja virðingu. Sá
sem er ríkur á umfram allt að berast
mikið á, eiga stóra lystisnekkju, hús í
útlöndum og síðast, en ekki sízt að
gefa fé til þess að reisa enn eina kirkiu
í viðbót við öll hin ósmekklegu minnis-
merkin í heimabyggðinni. Fátæklingar
reyna líka að bera sig borginmannlega
- bjóða svo sem 200 manns í brúð-
kaup dætra sinna og láta hið dýra öl
freyða sem oftast í glösum allra á
kránni. I slíku andrúmslofti er Onassis
sjálfkjörin þjóðhetja, meira dáður eða
a. m. k. einlæglegar en allir stjórnmála-
menn og hershöfðingjar samanlagt (um
aðdáun á listamönnum er ekki að ræðat.
Þessi takmarkalausa mammonsdvrk-
un, sem minnir stundum á Bandaríkin,
bótt ólíku sé saman að iafna, á sér aug-
liósar sögulegar forsendur. Við höfum
séð, að einkaframtakið er reist á alda-
gamalli grískri hefð. Lokaskeið forn-
aldar var blómatími verzlunarborganna
við austanvert Miðjarðarhaf, sem stund-
uðu vöruskipti á krossgötum þriggja
heimsálfna. Sigurvinningar Tyrkja drógu