Andvari - 01.01.2003, Page 9

ANDVARI
FRÁ RITSTJÓRA
7
þegar það átti að hafa vit fyrir atvinnulífinu í stóru og smáu, kemur reglu-
gerða- og eftirlitsbáknið sem reynir að anda hæfilega þungt ofan í hálsmálið
á hinu frjálsa framtaki til að halda því, nauðugu viljugu, á dygðabraut sam-
keppninnar." (Samvinnuhreyfingin í sögu Islands, 72-73).
Þetta „eftirlitsbákn" hefur komið mjög við sögu síðustu mánuði þar sem
um er að ræða harkaleg viðbrögð við ætluðu ólögmætu samráði olíufélag-
anna sem í raun hafi með því móti hlunnfarið almenning í landinu stórlega.
Það mál allt er í leikmannsaugum sérkennileg uppákoma í ljósi þess að til
skamms tíma hefur þessi sami almenningur haft sterklega á tilfinningunni að
samráð um olíuverð væri skipulega stundað af þessum félögum, enda þá talið
sjálfsagt!
En nú er öldin önnur. Eftirlitið á að gæta hagsmuna fólksins, athafnafrelsi
hinna sterku í atvinnulífinu á að vera sem mest, ríkisvaldið á að gera sem
minnst nema setja almennar reglur. En þessum reglum og eftirliti hins opin-
bera virðast snjallir kaupsýslumenn vel geta komist framhjá. Því varla hefur
það verið ætlunin með markaðsfrelsinu að samkeppnin leiddi af sér fákeppni
með þeim hætti að örfáar viðskiptablokkir sölsi undir sig mestallan markað-
inn, kaupi upp eða drepi af sér keppinauta, eins og hefur verið að gerast á síð-
ustu árum, til dæmis í matvörunni. Hvað er þá orðið um þá blessun sem virk
samkeppni átti að færa neytandanum? Valdið yfir fjármagninu safnast á æ
færri hendur. Stór skref eru stigin í þeim efnum nú á haustdögum þar sem
fáeinir menn hafa náð yfirráðum yfir helstu fyrirtækjum landsins. Og er ekki
dálítið kyndugt, svo ekki sé meira sagt, á tímum þessa vaxandi fámennis-
valds yfir auðmagninu, að rifja nú upp þau ramakvein sem oft voru rekin upp
um það að samvinnufélögin gömlu, samtök almennings, stunduðu grimma
einokun!
*
Það er sem sagt frelsi einstaklingsins sem ræður núna. Blaðamenn eru farnir
að skrifa innblásnar greinar þar sem þeir lýsa þeirri draumsýn að losna undan
almannavaldinu: „Væri lífið ekki skemmtilegra ef það væri ekkert ríkisvald?
Engin valdbeiting. Engir ráðherrar, stjómmálamenn eða opinberir starfs-
menn. Engin sóun. Engar stofnanir, stjómsýsla eða skrifræði. Ekkert bákn.
Bara frjálsir einstaklingar sem eiga vinsamleg samskipti á frjálsum markaði.“
(Björgvin Guðmundsson, Viðhorf, Mbl. 20. ágúst 2003).
Já, væri þetta ekki dásamlegt, eins og í Edensgarði fyrir syndafall? Auð-
vitað dettur blaðamanninum ekki í hug að unnt sé að hverfa til þessarar for-
tilveru mannkynsins. En tilefni útópíu greinarhöfundar er það að honum
blöskrar hvemig menn herja stöðugt á ríkisvaldið til að gæta hagsmuna
sinna. Annar blaðamaður upptendraðist á fundi Verslunarráðs íslands með
breskum frjálshyggjuspámanni frá stofnun sem kennd er við sjálfan Adam