Andvari - 01.01.2003, Page 107

ANDVARI
„HIÐ FAGRA, GÓÐA OG SANNA ER EITT'
105
stundum tengdur þeim margvíslegu viðhorfum í þýskum og skandinavískum
bókmenntum sem ýmist ganga undir heitinu „skáldlegt raunsæi“ {poetisk
realisme) eða „hugsæisraunsæi“ (ideal-realisme) og miða að því að fella
hugsjón og raunveruleika saman í eina fagurfræðilega heild.25
Ljóst er að Heiberg var ekki aðeins mun jarðbundnari og raunsærri en
margir þeirra höfunda sem í bókmenntasögum eru taldir hreinræktaðir róm-
antíkerar, t.d. Oehlenschláger, heldur tók hann einnig meira mið af samtíð-
inni og daglegu lífi manna en almennri fegurðartilfinningu og ímyndaðri for-
tíð. Þá má nefna að Heiberg lagði mun meiri áherslu á formþætti listaverka
en tilfinningatjáningu eða fagrar hugmyndir, „því að formið sjálft er efninu
æðra“, eins og hann orðaði það eitt sinn.261 þessu fólst t.d. krafa um að skáld
fylgdu fyrirfram ákveðnum hugmyndum um uppbyggingu, bragarhætti,
myndmál og orðfæri og leituðust við að tryggja fullkomið samræmi forms og
inntaks. Tilviljanir, skyndiákvarðanir, hroðvirkni eða kæruleysi máttu ekki
ráða ferðinni. Slík var einnig krafa þeirra Fjölnismanna í ritstjómargrein árið
1838: „Allt er komið undir því, að skáldmælunum sje komið firir eptir
ástæðum í hvurt sinn, og að mindin sje eíns og hún átti að verða“ (Fjölnir
1838: 10). Markmiðið er að raungera á fullkominn hátt fyrirfram ákveðna
hugmynd eða hugsjón.
Fagurfræði Heibergs fól að nokkru leyti í sér viðleitni til að sætta róman-
tíska fagurfræði aldamótanna hófstilltum lífsviðhorfum og siðakröfum
danskrar borgarastéttar. Sumir fræðimenn hafa því litið á „skáldlegt raunsæi“
sem nokkurs konar endurfæðingu klassisismans enda eru skýr tengsl þar á
milli.27 Sérstaklega var Heiberg mótaður af heimspeki Hegels, hughyggju
hans og kenningunni um að þekkingunni fleyti fram í samspili andstæðna eða
mótsagna, en skrif hans vitna einnig um áhrif frá því áliti Schillers að fagur-
fræðilegt uppeldi sé eiginleg undirstaða siðferðilegs uppeldis, því að sá sem
hafi fegurðina að leiðarljósi hljóti um leið að taka tillit til allra annarra þátta
mannlegrar tilveru.28 Það séu list og fegurð en ekki boðorð og fortölur sem
geri menn dygðuga.
Með skrifum sínum leitaðist Heiberg því ekki aðeins við að bæta listsmekk
manna og kenna þeim að leggja hlutlægt mat á fegurð skáldverka heldur
ástundaði hann einnig fagurfræðilegt uppeldi dönsku þjóðarinnar á öllum
sviðum, jafnt í innréttingu húsa sem í heimilislífí, kaffihúsamenningu og fram-
komu á götum úti. Að dómi hans var fegurðin ekkert einangrað fyrirbæri
heldur nátengd öllum öðrum þáttum sem manninn varða, „því að það er hin
sama fegurð sem gengur í gegnum allt, en geri maður sér ekki grein fyrir henni
í daglegu lífí mun maður því síður skilja hana í hinni fagurfræðilegu hug-
myndaveröld“ skrifaði hann.29 Það er hins vegar í hugmyndaveröldinni sem
hin klassíska fagurfræðilega þrenning sameinast að mati Heibergs. í fyrir-
lestrum um rökfræði sem prentaðir vom 1831-32 kemst hann m.a. svo að orði: