Andvari - 01.01.2003, Síða 135

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI" KVEÐSKAPUR
133
það móður minni“; en það er óeiginlegt síðmiðaldaþulum. Það gerist ekki
mikið í þess háttar ljóðum; megintilgangurinn með slíku ávarpi er einmitt að
tjá tilfinningar ljóðmælanda, en tilvera hans er greinileg í þululjóðum, hvort
sem mælt er í fyrstu eða þriðju persónu.55 Jafnframt er frásögnin hlutlæg og
tilfinningarík, ólíkt því sem er að finna í þulum síðmiðalda. Hvað meginhug-
mynd varðar, lýsa flest nýrómantísk þululjóð „árekstri tveggja heima, draum-
heims og raunheims, og einatt þeim sársauka sem af honum leiðir“,56 eins og
sagt er um þululjóð Theodoru. Slíkur árekstur er eitt megineinkenna nýróm-
antíkur en næstum því óþekktur í flestum síðmiðaldaþulum.
Einn meginmunur á síðmiðaldaþulum og þululjóðum 20. aldar er því sá að
nýrómantísk þululjóð eru fyrst og fremst persónuleg tjáning í formi sem
stendur nær iniðleitnu Ijóði, þ. e. „hrein lýrík“,57 en þulur síðmiðalda eru það
ekki. Nokkur einkenni „hins epíska" er hægt að finna í þululjóðum, einkum
þeim sem geyma frásagnir fremur en lýrísk ávörp, en sjaldnar einkenni díd-
aktíkur58 og næstum aldrei dramatíkur. Þulur síðmiðalda (sem eru blanda
allra fjögurra bókmenntategunda) og lýrísk þululjóð 20. aldar eru þannig
gjörólík í eðli sínu eins og byggingu.
Það er að vísu satt að Hulda (og síðar Theodora) stóð með þululjóðum
sínum í fararbroddi þeirrar viðleitni ungra skálda að brjóta upp margorða og
rökrétta hugsun kveðskapar 19. aldar.59 Athugun á byggingu og eðli þulu-
ljóða Huldu og síðmiðaldaþulna, sem Hulda notaði aftur sem yfirskin, leiðir
aftur á móti að þeirri niðurstöðu að Hulda hafi miklu fremur notfært sér í
þessari baráttu ímynd þulna síðmiðalda í augum samtíðarmanna sinna en
raunveruleg einkenni síðmiðaldaþulna. Þessi mynd var, fyrir sitt leyti, í
mörgu mótuð af hugmyndum sem voru uppi á (ný)rómantísku tímabili, þegar
„gömlu þulumar“, þjóðararfur íslendinga, voru fyrst skráðar af viti og svo
gefnar út. Meðal guðfeðra þessara hugmynda voru aftur á móti (ný)róman-
tísk skáld, sem sjálfum var meira í mun rækt við þjóðleg verðmæti og „milda
formbyltingu“ en hlutlæg athugun á síðmiðaldaþulum.
Vísanir í þululjóðum
Lítum enn einu sinni á þær skoðanir sem birtast í upphafi þessarar ritgerðar,
einkum orð Theodoru: „[Hulda] tekur gömlu þulumar, molar úr þeim kjam-
yrðin og vefur um þau hugljúfan og léttan hjúp, þannig að vér heillumst
af...“ Það er einmitt þetta sem Theodoru finnst svo áhrifaríkt, hrífandi og
ekki síst þjóðlegt. Theodora er væntanlega sú fyrsta sem tekur eftir því að
sum þululjóð 20. aldar byggjast á vísunum í þjóðkveðskap miðalda, en önnur
tengjast honum lítillega eða alls ekki. Þessi skipting gildir út 20. öld,60 þótt
mörkin séu ekki alltaf skýr. En eru raunveruleg sterk tengsl milli þulna síð-