Andvari - 01.01.2003, Page 138

136
YELENA YERSHOVA
ANDVARl
og Hulda, vitnar Theodora oft í þjóðsögur, vikivaka, viðlög o.s.frv., en mjög
fátt kemur úr þuluheimi.
Notkun vísana nær hátindi sínum í „þulum“ Theodoru; eftir það dregur úr
henni (sbr. síðari þululjóð Huldu). Olína, frænka Theodoru, vísar minna bæði
í þuluheim annars vegar og í fomsögur og nútímakveðskap hins vegar; meg-
inþorri vísana hennar er í þjóðsögur, ævintýri og málshætti, og falla vísanir
ekki alveg eðlilega inn í nýrómantískan megintexta þululjóðanna. Af þulu-
ljóðaskáldum síðari tíma er sömu sögu að segja; t. d. vísar Valgarður Egils-
son lítillega í ýmsa þjóðkviðlinga og í rómantískan kveðskap frá byrjun 20.
aldar, en almennt myndi Theodora segja um Ferjuþulur hans að þær væru
kveðnar „frá eigin brjósti“. Ég fæ á tilfinninguna að þegar búið er að tengja
nýjar „þulur“ hinum „gömlu“ og tryggja þannig samhengi sem leyfir skáld-
um að nota laust form og hugrenningakennda byggingu síðmiðaldaþulna til
að yrkja eigin ljóð á frjálslegan hátt, dragi skáldin úr notkun vísana: þær eru
orðnar óþarfi og líka úr tísku þegar raunsæislegri kveðskapur leysti nýróm-
antík af hólmi.
Hér var drepið á það að þessi tengsl milli „þjóðlegra“ þulna síðmiðalda og
nútfmaþululjóða, sem skáldin bju^gu til með notkun vísana og sem skutu
traustum rótum í huga 20. aldar Islendinga, væru blekking að því leyti að
fæstar vísananna koma í raun og veru úr síðmiðaldaþulum, meginþorri þeirra
kemur úr annars konar (þjóðlegum) kveðskap. Hér má bera á móti að þulur
síðmiðalda noti sjálfar alloft efni úr öðrum þjóðkveðskapargreinum og mun-
urinn sé þannig lítill. Svo er þó ekki. Að vísu aðlaga síðmiðaldaþulur að
sínum hætti alls konar kviðlinga úr þjóðsögum og ævintýrum, dansstef, við-
lög, stakar línur úr manlanglokum og vikivökum og margt fleira. Notkun
þess efnis þar er þó allt öðruvísi en í þulum 20. aldar, og stafar munurinn
m. a. af strúktúr síðmiðaldaþulna. Þeir sem fara með þulur byggja þær upp,
eins og fleiri þjóðkvæði, á stökum minnum og samfellum þeirra.77 Þessi
minni mynda þéttan vef af endurtekningum og afbrigðum í þulutextunum,78
sem má einnig lýsa sem n.k. sjóði. Þessi sjóður er safn þeirra minna og minna-
samfellna sem koma fram í þulum (helst oftar en einu sinni), eru uppistaða
þulna og að mörgu leyti einkennandi fyrir þær og mega þess vegna kallast
þuluminni; en eins og við höfum séð koma minnin þangað úr öllum áttum,
og því má telja þulusjóðinn hluta stærri sjóðs, e. k. þjóðmenntasjóðs. Þegar
þula er kveðin er ausið úr þessu safni, en minnin, sem er að finna í sjóðnum,
standa í margvíslegum tengslum sín á milli, þannig að eitt minni getur dregið
með sér heila keðju samtengdra minna og samfellna sem og mynda viðkom-
andi þuluheild. Það er eins og þulurinn stingi hendinni í kistu sem er full af
hálsfestum, baugum, slaufum og öðrum gripum sem hafa fest hver við annan
eða jafnvel marga aðra og taki með einni handahreyfingu upp úr kistunni eitt
eftir annað - þangað til keðjan slitnar.