Andvari - 01.01.2003, Page 154

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
Um prósaljóð Sigfúsar Daðasonar
Eitt af því sem hvað mesta athygli vekur þegar skáldskaparferill Sigfúsar
Daðasonar er skoðaður er hversu góð tök hann hefur frá upphafi á þvf ljóð-
formi sem nefnt er prósaljóð. Ljóðin „Um frelsi“ og „Eg bið ekki um sálarró“
í fyrstu ljóðabók hans, Ljóðum 1947-1951, bera vitni um mikið vald hans á
forminu, rétt einsog löng hefð væri fyrir því að yrkja prósaljóð á íslensku. En
um slíka hefð er hæpið að tala.
Orðið prósa-ljóð er við fyrstu sýn nokkuð undarlegt, því löngum var talið
að prósi og ljóð væru andstæður sem ekki gætu átt samleið. En nú eru um eitt
hundrað og fimmtíu ár liðin síðan franska skáldið Charles Baudelaire hóf að
birta texta sem hann kallaði ljóð í lausu máli - poémes en prose.' Ljóðformið
hefur síðan risið hátt í frönskum bókmenntum og líklega verið iðkað einna
mest þar, mun meira til dæmis en af enskumælandi skáldum. Nefna má
skáldin Charles Baudelaire og Arthur Rimbaud á 19. öld, Max Jacob, Pierre
Reverdy og René Char á þeirri tuttugustu.
Orðið prósi er úr latínu, dregið af orðunum prosa eða prosa oratio (af
pro(r)sus: ,beinn‘; prorsum: ,beint áfram‘), sem þýddi ,bein ræða‘ - ekki þó
í þeirri merkingu sem orðin hafa í málfræði nú (e. direct speech), heldur
fremur ,venjuleg, samfelld ræða‘. Slík ræða var andstæða við bundið mál eða
vers, ræðu í bragformi, en einkenni hennar var ljóðlínan (lat. versus). Orðið
versus er dregið af sögninni vertere, ,snúa, snúa við‘. Líkingin er við plæg-
ingu: plógi var snúið við í enda línu, plógfars.2 Utfrá orðsifjum er prósi þá sú
tegund ræðu sem rituð er beint áfram, í belg og biðu, en vers það form þar
sem snúið er við í lok ljóðlínu en ekki haldið áfram útá jaðar.
Ytra form prósaljóðs er sumsé prósi, laust mál, og vandi þess skálds sem
yrkir slíkt ljóð er þá í því fólginn að gera prósa að ljóði. Það gerir skáldið
vitaskuld ekki með ljóðlínum, því þær eru ekki til í slíku ljóði, heldur með
ýmsum öðrum eigindum ljóða. Og ef við höldum okkur við skiptingu bók-
mennta í þrjár greinir: dramatískan, epískan og lýrískan skáldskap, þá er ljóst
að verk flyst ekki milli þeirra eftir því hvort það er í bundnu máli eða lausu.
Við þekkjum leikrit bæði í bundnu máli og óbundnu, bæði söguljóð og skáld-
sögu, bæði bundið ljóð, fríljóð og prósaljóð.