Andvari - 01.01.2003, Side 155

ANDVARI
UM PRÓSAUÓÐ SIGFÚSAR DAÐASONAR
153
*
Áður en farið er að fjalla um prósaljóð Sigfúsar er rétt að skoða lítillega
greinina einsog hún var hér á landi fyrir hans daga.
,,[A]ð öllum líkindum fyrsta prósaljóðið sem birtist á íslensku,“ ritar Silja
Aðalsteinsdóttir um þýðingu Gests Pálssonar á ljóði í óbundnu máli eftir
Túrgenéf sem birtist á prenti 8. mars 1884.3 Fleiri þýðingar slíkra texta
fylgdu á eftir og síðan einnig frumsamin verk. Árið 1919 komu þættimir
„Hel“ í Fornum ástum Sigurðar Nordal og 1920 flokkurinn „Úr djúpinu“ í
Kaldavermslum Jakobs Jóh. Smára. Þetta voru reyndar ekki kölluð prósaljóð
á þessum árum heldur ,ljóð í óbundnu máli‘ eða eitthvað þvíumlíkt (undirtit-
ill Jakobs Smára var „Ljóð í sundurlausum orðurn").
Samkomulag virðist vera um það í íslenskri bókmenntasögu að „Hel“ Sig-
urðar Nordal hafi að geyma prósaljóð. Kristinn E. Andrésson notar að vísu
ekki það orð en kallar „Hel“ ,langt ljóð í óbundnu máli‘.4 Sveinn Skorri
Höskuldsson vitnar í eftirmála „Heljar" þar sem Sigurður kveðst álíta að
„ljóð í sundurlausu máli [...] eigi sér mikla framtíð", og telur að þessi orð
Sigurðar hafi hugsanlega orðið Jóni Thoroddsen hvatning til að birta sín
prósaljóð.5 Eysteinn Þorvaldsson talar fyrst um ,ljóðræna þætti‘ en segir
síðan: „Það var verulegt nýjabrum að þessum þáttum Sigurðar sem hljóta að
teljast fyrstu prósaljóðin á íslensku.“.6 Gísli Sigurðsson: „Á þessum árum
virðist sem ýmsir höfundar hafi fengist við prósaljóð. „Hel“ eftir Sigurð Nor-
dal birtist í Fornum ástum 1919“.7 Öm Ólafsson: „Upp úr því [þe. eftir fyrri
heimsstyrjöld] fjölgar prósaljóðum, 1919 birtist ljóðabálkur Sigurðar Nor-
dals „Hel“ ...“.8
Þessi venja hefur stuðning af Sigurði Nordal sjálfum. í eftirmála 1. útg.
(sem hann vitnar til í eftirmála 2. útg. 1949) kemst hann svo að orði um
„brotin, sem eg einu nafni hef kallað HeF:
Ef eg hefði haft meiri tíma til ritstarfa af þessu tagi, hefði líklega orðið úr því efni löng
skáldsaga. Fyrir smásögu var það of viðamikið. [...] Þættimir úr ævisögu Alfs frá Vind-
hæli gátu ekki runnið saman í skáldsöguheild með breiðum og skýmm dráttum. Þeir
urðu að ljóðabrotum í sundurlausu máli. Ljóðaformið leyfði mér að stikla á efninu, láta
langar eyður vera milli brotanna ...
En langir þættir af frásagnarkyni, þósvo málfar þeirra sé Ijóðrænt og bygg-
ingin brotakennd, eru ekki Ijóð. Það er með öllu fráleitt að mínum dómi að
líta á „Hel“ sem safn prósaljóða, textinn er ljóðrænn prósi sem er alls ólík
tegund skáldskapar (góð dæmi um hann er að finna í Fegurð himinsins og
víðar hjá Halldóri Laxness). Með þessum orðum er ekki á neinn hátt verið að
kasta rýrð á þættina; en þá þarf að meta á réttum forsendum. Annarstaðar