Hugur - 01.06.2010, Síða 79

Háleitfegurð
77
Samkvæmt þessu er fegurð eitt af frumefnum holdsins; fegurð er, eins og holdið,
þessi skrýtni staður á milli sjálfsins og listaverksins, sjálfsins og náttúrunnar. Hin
hefðbundna hugmynd um fegurð gerir ráð fyrir að fegurðarupplifunin sé fjarlæg
og hagsmunalaus; vitundin er aðskilin frá viðfanginu og leggur dóm á form þess
°g útlínur og þá ánægju sem þau vekja. En samkvæmt verufræði holdsins er þessi
aðskilnaður vitundar og viðfangs ekki raunverulegur. Sú merking sem vitundin
leggur í viðfangið, hvort sem hún er fagurfræðileg eða ekki, verður alltaf til á milli
vitundar og viðfangs, í holdinu sem tengir sjálfið og listaverkið eða náttúruna.
Eitt af því sem beindi athygli Merleau-Ponty einna helst að listamönnum og
sköpun þeirra var áðurnefnd hugmynd margra listamanna um að heimurinn horfi
a þá, að þeir hlusti á og meðtaki einhverja merkingu sem fjallið eða skógurinn tjái
þeim. Samkvæmt Johnson er þessi hugmynd einmitt það sem einkennir upplif-
unina af fegurð. Fyrir honum er það engin tilviljun að oft sé talað um ást á listum,
ást á náttúrunni og ást á annarri manneskju á svipaðan hátt því að öll tilfellin
tengjast á einhvern hátt ástinni á fegurð og hvetja okkur til þess að bera umhyggju
fyrir og vernda þessa dýrmætu fjársjóði sem fylla h'f okkar merkingu.13 En hvers
vegna berum við umhyggju fyrir listaverki, náttúrunni eða annarri manneskju?
Rótin er eflaust sú að við lítum á listaverkið, náttúruna eða manneskjuna sem
sjálfstæða tilvist sem færir okkur merkingu, sem horfir á okkur og talar til okkar
a einhvern hátt. Þarna er kominn einn helsti kjarninn í hinu fyrirbærafræðilega
fegurðarhugtaki: fegurðarupplifun felur í sér að opna sig fyrir hinum og hlusta,
sjá og finna hver hinn er í raun og veru í stað þess að varpa eigin hugmyndum á
viðfang fegurðarinnar og leitast þannig við að ná stjórn á því og eignast það.
Til þess að kafa dýpra ofan í þessa hugmynd notar Johnson hugtakið fagur-
fræðileg þrá (e. aesthetic desire). Hjá öllum þremur listamönnunum sem Merleau-
Ponty fjall ar um, Cézanne, Klée og Rodin, voru tengslin á milli fegurðar og þrár
mjög sterk, og hjá Merleau-Ponty sjálfum er þrá mikilvægur þáttur í allri tjáningu,
hvort sem hún er Hstræn eða ekki. En í vestrænni hugsun allt frá Platoni til Sartre
hefur ákveðinni hugmynd um þrá verið haldið á lofti sem gerir ráð fyrir að þrá sé
alltaf á einhvern hátt neikvæð þar sem hún felur í sér löngun til að eignast, kom-
ast yfir, stjórna og nota viðfang sitt. Þessi hugmynd hefur leitt til þess að tengslin
milli fegurðar og þrár hafa verið útilokuð: þar sem fegurð á að vera hagsmunalaus
°g fjarlæg er ekkert rými fyrir þessa neikvæðu þrá sem felur einmitt í sér hags-
munina af því að komast yfir viðfang fegurðarinnar og nálægðina sem vitundin
þráir við viðfangið.14 Merleau-Ponty hefur allt annan skilning á þrá en þessi hefð-
bundna vestræna hugsun gerir ráð fyrir. í stað þess að fagurfræðileg þrá/þrá eftir
fegurð feli í sér löngun til að hlutgera og komast yfir viðfangið, og varpa eigin
merkingu á það, felur hún þvert á móti í sér að opna sig fyrir viðfanginu eins og
það sjálft er; að opna sig fyrir hinum og taka á móti þeirri merkingu sem þar býr.
Johnson vísar í þessu samhengi í hugmyndir Heideggers um upplifunina af feg-
Urð, en Heidegger taldi að í hugmyndinni um hagsmunaleysi hafi Kant ekki átt
Galen A. Johnson. 2009. Ihe Retrieval of the Beautiful: Thinking Through Merleau-Pontys Aesthetics.
Evanston, Illinois: Northwestern University Press. Bls. 158.
Sama rit, bls. 145-150.