Hugur - 01.06.2010, Síða 214

212
Ritdómar
sama tíma þurfti línan á milli „okkar“ og
„þeirra" að verða skýrari. Eins og Gunn-
ar tekur fram þá var slík viðleitni ekk-
ert einsdæmi á tímum rómantíkurinnar.
En það var í krafti hennar sem pólitískt
landakort Evrópu snarbreyttist og hópar
urðu allt í einu menningarlega aðskildir
fyrir tilstilli nýrra landamæra.
I fjórðu grein bókarinnar, „Karlamagn-
ús keisari og höfundur Völuspár" bendir
Gunnar á annmarka þess að „íslenski
skólinn" eigi vanda til að eigna Islend-
ingum fornnorræn rit. Þessi siður, að
líta á ritin sem arf íslensku þjóðarinnar,
er einmitt afkvæmi rómantíkurinnar og
hluti af því að vilja gera menningarleg
og landfræðileg landamæri eins skýr og
mögulegt er. Fyrir þann tíma voru menn
þó víðsýnni og litu á slíkverk sem sameig-
inlegan menningararf þeirra svæða sem
mögulega áttu hlutdeild í ritinu. Völuspá
hefur þannig verið eignuð íslensku skáldi
og álitin sérlegur menningarfur íslend-
inga og framlag þeirra til menningar-
sögu heimsins. Nánari skoðun, sem þó
er ekki ný af nálinni og á rætur að rekja
til rannsókna á 19. öld, sýnir að kvæðið
sé eldra en þessi þúsund ár og sé ef til
vill upprunið frá því landsvæði sem við
köllum Þýskaland nú á dögum. Kvæðið
geymdist í munnmælum en var loks rit-
að niður á íslandi og sýnir því fram á að
það sé hluti af samnorrænum arfi frekar
en íslenskum. Þessi leit að séríslenskum
menningararfi hefur því litað ýmsar hug-
myndir um uppruna bókmenntaverka
og þessar hugmyndir eru ef til vill ekki
dregnar í efa nógu oft eða með nógu
sýnilegum hætti.
Það er ekki aðeins sú viðleitni að slá
eign á einstök bókmenntaverk sem veld-
ur vandkvæðum í rannsóknum á menn-
ingarsögu Islendinga heldur einnig sú
tilhneiging að skoða hin sömu verk út frá
séríslenskum forsendum, það sem Gunn-
ar kallar „.aðferðafræðilegt einlyndi". Það
er ekki nægjanlegt að ætla sér að sýna
fram á að íslensk bókmenntasaga sé mót-
uð af íslenskum áhrifum eingöngu. Það á
ekki að vanmeta þá orsakakeðju sem fer
af stað með upptöku erlendra hugmynda
hjá íslenskum fræðimönnum. Við ættum
að reyna að skilja hugmyndasöguna með
því að líta á mögulegar orsakir og áhrifa-
valda þess að sú menningarhefð sem hér
hefur skapast leit dagsins ljós.
1 bókinni varpar Gunnar fram þeirri
hugmynd að einhvers konar „þöggun“
eigi sér stað í íslenskum fræðum. Efni
sem samræmist betur hugmyndum um
sérstöðu íslenskrar menningar er því tek-
ið til umfjöllunar í rannsóknum frekar en
það sem skekkir þessa mynd. Þannig er
ekki haft hátt um latínukveðskap þekktra
íslenskra skálda og það að í Noregi hafi
bókmenntastefnan verið sambærileg
við það sem gerðist á íslandi á miðöld-
um. Þetta gengur þvert á móti því sem
okkur er kennt í grunnskólum lands-
ins, að hér hafi þróast séríslensk sagna-
og bókmenntahefð sem jafnvel aðrar
Norðurlandaþjóðir standa í þakkarskuld
við okkur fyrir. Þetta viðhorf er samt ekki
í samræmi við víðari söguskoðun eins og
Gunnar bendir okkur á.
Það er því nauðsynlegt að taka til um-
hugsunar tengsl menningararfs Islend-
inga við aðrar þjóðir og hvaða hlutverki
fyrrum herraþjóðir Islands og menn-
ingarheimur latínunnar, sem óumdeil-
anlega teygði anga sína til íslands, gegna
í þessu tilliti. Því verður ekki neitað að
Islendingar áttu í nánum samskiptum við
herraþjóðir sínar og í nokkrar aldir var
Kaupmannahöfn pólitísk sem og menn-
ingarleg höfuðborg landans. Gunnar
spyr því hvort við getum í raun fullyrt
að íslenskar bókmenntir hafi verið „svo
sjálfstæðar að hægt sé að horfa eingöngu
til íslenskra aðstæðna þegar þær eru
skoðaðar." Sem dæmi tekur Gunnar
íslensk fornskáld sem ortu fýrir konunga
og jarla í Noregi, og konungasögurnar
sem Ijalla um norska konunga þar sem
saga og umhverfi Noregs er bakgmnn-
ur bókanna. íslendingasögurnar byrja
yfirleitt í Noregi og fjalla um norskt fólk
sem nemur Island. Það er því vert að líta