Tímarit Máls og menningar - 01.12.1972, Page 113

Framtíðarhorfur í bókaútgáfu
sem þátt í fjölmiðlun, þá geta þær ekki keppt við kvikmyndahúsin, útvarpið
eða sjónvarpið, enda þótt fjöldasala hafi á undanförnum árum aukið áhrifa-
mátt bóka.
í gæðatilliti er ástandið enn verra. Jafnvel þegar ríkisvaldið viðurkennir
tilverurétt menningar, setur á fót stjórnunarkerfi fyrir hana, leggur henni
til fé, og jafnvel ráðherra, er litið á bóksala sem „óhreinu börnin“, vegna
verzlimarlegra og tæknilegra hagsmuna þeirra, og þeir eru litnir sömu
augum og veðmangararnir í musterinu, ef ekki verri. Menntun og trúarbrögð
njóta skjóls af ýmiskonar máltugri bannhelgi, enda þótt hvort tveggja
sé einnig, í vissum skilningi, fjölmiðlunarfyrirbrigði, jafnvel efnahagslegt
fyrirbrigði, og hafi sem slik verið rannsóknarefni félagsfræðinga. En menn-
ing, og þó sérílagi bókmenntir, eru enn heimur þar sem ógnun helgidóms-
ins er allri félagslegri glöggskyggni yfirsterkari, í mörgum löndum að minnsta
kosti.4 Samt er augljóst, að ef ekki væru neinar bókabúðir, mundu rithöf-
undar, ef þeir væru þá til, flestir lepja dauðann úr skel. Þegar við hug-
leiðum þau úrslitaáhrif, sem sjálfar lífsþarfirnar hafa haft á tilurð og stefnu-
mið tiltekins bókmenntaverks, hljótum við að sjá, hve efnahagsleg tengsl
höfundar og bóksala eru sterk.
Hvort sem bóksölum líkar betur eða verr, líta yfirvöldin í löndum þeirra
á þá sem kaupmenn, er selja áprentaðan pappír á sama hátt og blaðasalar
selja dagblöð. Bóksalar selja raunar einnig dagblöð. Hvernig sem á það
kann að vera litið, er dagblaðasala oft gagnlegur stuðningur fyrir bókasöl-
una. Bókabúðir, sem einungis selja bækur, eru sjaldgæfar og langalgengustu
vörur sem þær selja, aðrar en bækur, eru dagblöð3. I sósíalískum löndum,
þar sem reynt er að marka bókaverzluninni stefnu, gengur hún vel einungis
þegar hún er ekki skilin frá blaðasölunni. Þessu fylgja miklir kostir, en einnig
talsverðir ókostir, svo sem eins og sá, að almenningi hættir til að rugla sam-
an þessum tveim greinum sölustarfseminnar, sem eru í rauninni af gjör-
óhkum toga, enda þótt þær kunni að bæta hvor aðra upp.
Við þetta bætist, að hugmyndir almennings um eðli og tilgang bókabúða
eru mjög óljósar, jafnvel enn óljósari en stjórnarvaldanna, því að þau eru að
minnsta kosti neydd til að marka sér skýra stefnu, enda þótt hún sé ekki alltaf
í samræmi við raunveruleikann. Þetta á ekki við um neytendur, sem líta á
neyzluvörur, og þá einnig þá sem dreifa þeim, sem tæki til að fullnægja
þörfum sínum öllu fremur en til að gegna samfélagslegu hlutverki. Hvort sem
kol eru framleidd í landinu eða flutt inn, hvort sem greitt er fyrir þau í
frönkum, dollurum eða pundum, eru þau alltaf eldsneyti og kolakaupmað-
255