Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Qupperneq 8

Ivan Illich
Tvenn þáttaskil
Árið 1913 markar þáttaskil í sögu læknisfræðinnar. Um það leyti fóru
sjúklingar að eiga meira en 50 prósent líkur á því, að háskólagengnir læknar
myndu sinna þeim með góðum árangri, - auðvitað að því tilskildu, að þeir
þjáðust af sjúkdómum, sem skráðir voru í fræðirit læknavísindanna á þess-
um tíma. En alþýðulæknar og grasalæknar, sem þekktu sjúkdóma sveitunga
sinna og ráðin við þeim — og áttu auk þess traust sjúklinga sinna — höfðu
ævinlega náð jafngóðum árangri eða betri.
Læknavísindin hafa síðan haldið áfram að gljáfægja skilgreiningar sínar
á því, hvað sjúkdómar séu og hvernig snúast megi við þeim. Þjóðir Vestur-
landa hafa vanizt á, að krefjast fullkominnar læknisþjónustu - miðað við
skilgreiningar læknisfræðinnar sjálfrar. Þannig gerðist það í fyrsta skipti í
mannkynssögunni, að læknar gátu metið starf sitt á mælikvarða, sem þeir
liöfðu sjálfir smíðað. Þetta átti rót sína að rekja til þess, að innsýn hafði
fengizt í eðli ýmissa fornra ógnvalda: nú var hægt að hreinsa drykkjarvatn
og draga úr ungbarnadauða; pestum mátti halda í skefjum með því að eyða
rottum; sýfilissýkla mátti skoða í smásjá og eyða þeim með salvarsan, og
hættan á því, að þetta lyf ylli eitrun, var reiknuð út. Hægt var að afstýra
sýfilis, greina hann og lækna með fremur einföldum aðferðum. Sykursýki
var hægt að greina, og sjúklingar gátu skammtað sér insúlín sjálfir og lengt
þannig líf sitt. En það undur gerðist, að því einfaldari sem aðferðirnar
urðu, þeim mun harðari urðu kröfur læknastéttarinnar um einokunarvald á
beitingu þessara aðferða, þeim mun lengri varð námstíminn, sem krafizt var,
áður en læknir fékk að handleika einföldustu tæki - og þeim mun háðari
varð almenningur læknastéttinni. Heilsurækt, sem áður var talin til al-
mennra dyggða, varð nú að þrælskipulagðri trúarathöfn einnar stéttar við
altari vísindagreinarinnar.
Barnadauði minnkaði, hægt var að koma í veg fyrir eða lækna algeng-
ar tegundir smitsótta, og meiri háttar sjúkdómum var sinnt með tals-
verðum árangri. Hin geysimikla lækkun dánartölu og fækkun sjúkdómstil-
134