Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 77

Helgimyndir og myndbrjótar
al og þessir villuráfandi sauðir er ekki urðu hamdir í hinu mikla sauðabyrgi
páfans í Róm eða patríarka Austurkirkjunnar eignuðust sína píslarvotta,
þegar hinum vísu feðrum þótti sýnt að illt yrði með illu út að reka og komu
sér upp þeirri stofnun, sem fellt hefur dekkstan blett á sögu kristni og kirkju
í aldanna rás — rannsóknarréttinum.
Á áttundu öld taka hinar fornu deilur um eðli og veru Krists á sig nýja
mynd. Deilunum um veru og eðli Krists lauk ekki, eins og fyrr segir, með
kirkjuþinginu 681, þótt þar skyldi í eitt skipti fyrir öll endir á þær bundinn.
Þessar deilur tóku á sig nýja mynd á 8. og 9. öld. Nú var deilt um hina helgu
íkóna — nafnið er dregið af gríska orðinu eikón: mynd -, myndir af Kristi
og af Guðsmóður og helgum mönnum, en þessar myndir voru þegar hér var
komið sögu tilbeðnar bæði í kirkjum og í heimahúsum. íkónóklastarnir eða
myndbrjótarnir, sem litu allar myndir af guðdómnum og dýrlingunum horn-
auga, kröfðust þess að þær yrðu brotnar og fjarlægðar úr guðshúsum. En
hinir, sem þessar myndir höfðu í hávegum, íkónódúlarnir eða mynddýrk-
endur vörðu af ofurkappi tilvist þessara mynda og réttmæti þess að þeim væri
lotning sýnd. Hér var ekki verið að deila um list eða liststefnur, að baki
þessum deilum lágu djúpstæðari ágreiningsmál - hvert væri og hefði verið
manneðli guðdómsins er hann holdgaðist í manninum Jesú frá Nazaret;
hér var deilt um viðhorf kristninnar til efnisins sem slíks, og hins áþreifan-
lega veruleika efnisheimsins, hér var deilt um það, livað raunverulega fælist
í endurlausnarhlutverki Krists.
Þótt áhrif frá tilskipun hins íslamska (eða múhameðska) kalífa Jesids er
krafðist þess að allar helgimyndir yrðu fjarlægðar úr kirkjum í riki hans,
kunni að hafa haft áhrif á afstöðu þeirra keisara er lögðu til atlögu við
mynddýrkunina, þá ber hins að gæta, að jafnan hafa verið til menn innan
kirkjunnar, sem af hreintrúarsökum eða púrítönskum vildu allar myndir
feigar. Þeir hafa jafnan séð í þeim hulda skurðgoðadýrkun eða talið þær
bjóða þeirri hættu heim, og etv. ekki að ástæðulausu.
Árið 726 tekur ný keisaraætt völdin í Rómverska ríkinu - hinir svonefndu
ísauriönsku keisarar, kenndir við ísauriuhérað í Litlu-Asíu, og ríkja þeir
ásamt hinum amoriönsku keisurum, sem einnig áttu uppruna sinn í Asíu, allt
fram til ársins 343. í hart nær hálfa aðra öld, eða allt valdaskeið þessara
tveggja keisaraætta, geisa hinar svonefndu myndadeilur innan kirkjunnar.
Hinir ísauríönsku og amoríönsku keisarar létu mála yfir allar helgimyndir í
kirkjum ríkisins, a. m. k. þeim höfuðkirkjum stórborganna, þar sem ekki varð
staðið gegn hinu keisaralega valdboði. Fyrst voru myndir hækkaðar upp,
203