Tímarit Máls og menningar - 01.06.1996, Page 110

íslensku bókina um sömu fræðigrein: Snorra Eddu. Þannig höfum við vanist
því æði lengi að geta talað um og rannsakað bókmenntirnar og raunar alla
veröldina umhverfis okkur; ekki bara með tilfallandi hætti á götuhornum
heldur líka á skipulegri hátt með skólun við menntastofnanir þar til umræð-
an er komin á það stig að kallast fræði.
Frá ævi höfundar til upplifunar lesandans
Umræða um bókmenntir fer fram á öllum stigum út um þjóðfélagið. Hún
er lesendum bókmennta töm. Sumir þeirra ganga svo langt að þjálfa sig
sérstaklega í þessari umræðu þannig að framlag þeirra tekur á sig skipulegri
mynd en samræða fólks yfirleitt. Hún getur farið æði langt frá skáldverkun-
um og tekið að snúast um hluti sem skáldin yrkja ekki um en fanga hugsun
lesenda þeirra engu að síður og tengjast bókmenntum á einhvern hátt.
Þannig verða fræðin oft ansi óbundin af einstökum skáldverkum, af þeirri
einföldu ástæðu að fleirum leyfist að hugsa en skáldunum einum. Og þessi
skipulega iðkun bókmenntafræði hefur tekið miklum breytingum frá því á
síðustu öld. Menn hafa sveiflast á milli þess að vilja vita allt um höfundinn
áður en þeir treystu sér til að túlka verk hans, og beittu til þess svokallaðri
ævisögulegri aðferð eins og menn þekkja af skrifum Sigurðar Nordals um
Snorra Sturluson, Steingríms J. Þorsteinssonar um Jón Thoroddsen og
Sveins Skorra Höskuldssonar um Gest Pálsson og Gunnar Gunnarsson, til
svokallaðrar nýrýni þar sem bókmenntafræðingar vildu eingöngu lesa hin
prentuðu verk, rótslitin ff á höfundi sínum, og túlka það sem þar var að finna,
eins og til dæmis var kennt í bókmenntafræðum Njarðar P. Njarðvík um
Eðlisþætti skáldsögunnar sem var lengi notuð í skólum sem hin eiginlega
aðferðafræðikennslubók í bókmenntafræðum. Þótt þessar tvær meginað-
ferðir hafi talist ólíkar sameinuðust þær í þeirri sannfæringu sinni að lesand-
inn þyrfti að komast að merkingu verksins, livort sem það væri best gert með
því að grafast fyrir um einkahagi og ætlun höfundarins eða styðjast eingöngu
við verkið sjálft.
Á allra síðustu áratugum hefur bókmenntamönnum þótt sem sér væri
heldur þröngur stakkur skorinn að þurfa að binda sig með þessum hætti við
höfunda og sköpunarverk þeirra. Þeir hafa því notað einstök skáldrit sem
heimildir um þjóðfélagsástand á ýmsum öldum, til dæmis stétta- og kynja-
kúgun, eftir atvikum og áhugamálum túlkandans hverju sinni, eða þeir hafa
leitað staðfestingar í skáldritum á ýmsum kenningum sálfræðinga um eðli
mannsins, drauma hans, þrár og innsta ótta: kenningum sem hafa oft verið
smíðaðar með bókmenntir að heimild um andlegt líf manna. Mörgum hefur
108
TMM 1996:2