Skírnir - 01.01.1963, Blaðsíða 67
Skirnir
Börn og bækur
63
komast í kynni við góðar bókmenntir við sitt hæfi á hverju
þroskastigi sínu. Ef það býr svo að segja einvörðungu að lítil-
mótlegum tízkubarnabókum, segir uppskeran til sín. Á full-
orðinsárum lesa slíkir menn aðeins hið aumasta og óburð-
ugasta, sem á bækur er fest, lélegustu viku- og mánaðarrit,
sorprit, auvirðilegustu reyfara. Lélegar barnabókmenntir eiga
án efa sinn þátt í því að mynda slíkan smekk.
III.
Eftir þetta almenna yfirlit mun ég víkja nánar að ýmsum
atriðum og þá fyrst að sagna- og ævintýraaldrinum. Til eru
tvenns konar barnaævintýri: Þjóðsögur, eins og Grimms-
ævintýrin, og í öðru lagi sögur og ævintýri samin af nafn-
greindum höfundum, stundum, en ekki alltaf, sérstaklega
handa börnum, eins og Ævintýri H. C. Andersens. Ég vil
skjóta því hér inn í, að verulegur hluti Andersens-ævintýr-
anna hæfir ekki börnum á ævintýraaldrinum. Allmörg þeirra
eru of heimspekileg, of táknræn, til þess að börn fái almennt
notið þeirra fyrr en um 12 ára aldur, jafnvel síðar.
Flestir munu kannast við þá kenningu í sálarfræði og líf-
fræði, að þróun einstaklingsins sé í aðalatriðum stytt endur-
tekning af þróun tegundarinnar. I sálarfræði er unnt að leiða
gild rök að því, að þessi tvenns konar þróun er hliðstæð í
ýmsum meginatriðum. Hugsunarhætti barna og hugsunar-
hætti fullorðinna manna á frumstæðu menningarstigi svipar
allmjög saman, eins og hinn frægi fransk-svissneski sálfræð-
ingur, Jean Piaget, hefur sýnt fram á í ýmsum ritum sínum.
Það er staðreynd, að fom ævintýri, hetjusagnir og aðrar þjóð-
sögur eru eitthvert vinsælasta lestrarefni bama, bæði efni
og form eru við þeirra hæfi. Börnin standa á hliðstæðu þroska-
stigi og þjóðin, er hún skóp þessar sögur. Þær eru því margar
hinar beztu barnabókmenntir, þjóðmenningin hefur sjálf lagt
þær upp í hendur okkar. Barnið verður á þennan hátt inn-
líft þjóðmenningunni, og lestur þessara rita hæfir því að lík-
indum betur sálfræðilega, einkum á hinum fyrri þroskastig-
um þess, en flestar sögur og ævintýri, sem samin em sér-
staklega handa börnum. Sumar þjóðsagnir em að stofni eða