Skírnir - 01.01.1963, Side 166

154
Magnús Már Lárusson
Skírnir
Samkvæmt því mætti gera sér í hugarlund, að 1 kláfur
væri 18 fjórðungar og minnsti hvalur til skipta væri þá
18X12—1%—-225 fjórðungar. Kæmi þá 25 fjórðungar í hvern
hinna 9 staða. En þá er hver hlutur mátulegur á hest, aðeins
mörkinni meiri en tvennar lögklyfjar.
Jón lærði Guðmundsson lýsir hvalskiptisvog í riti sínu um
íslands aðskiljanlegu náttúrur. Segir þar: „Svo skal hval-
skiptisvog til jafnáðar gjöra. Setji fyrst tréstólpa fastan og hafi
í ofanverSum klofa og þar í veltiás. SiSan hengi borS viS báSa
enda ássins og jafnvægi í þar á, sem gjört er í metavigtum.“
Islandica X, bls. 13. Og er teikning af henni í handritinu
Thott 954, folio.
Eftirtektarvert er, að athugasemd þessi er í niðurlagi klausu,
sem sögð er úr ViSeyjarklaustursbók og máldaga. 1 handrita-
tilbrigði er sagt: „í ViSeyjarklausturs bók og máldaga er sagt,
aS svo standi“, í upphafi klausunnar. Þetta er rétt, því klaus-
an er úr vitnisburðunum, er fylgja hvalskiptaskránni. Sam-
band texta Jóns lærða og hvalskiptaskrárinnar er með þess-
um hætti, að Islandica XV, hls. 13, 1. 5—8 = DI II 79, 1. 11
—12; Isl. 1. 8—10 = DI 80, 1. 5—7; Isl. 1. 10—12 = DI 80,
1. 8—9; Isl. 1. 12—15 = DI 80,1. 1—4; Isl. 1. 16—21 = DI 79,
1. 24—30. Virðist samskeyting texta Jóns lærða gefa til kynna,
að handritatilbrigðið ofangreinda sé réttari texti.
Sé ofangreind athugasemd rétt, að kláfur merki hér tvær 9
fjórðunga vættir, þá er fyrri vitnisburðurinn ef til vill orðinn
til eftir tilkomu Jónsbókar 1281. 9 fjórðunga vættir koma ekki
fyrir í eldri heimildum og eru afar sjaldgæfar í yngri heim-
ildum, eftir því sem komizt verður næst. KL IV Fjerding.
Fyrri vitnisburðurinn er þá ekki öllu eldri en sá síðari, en
þeir háðir eigi öllu yngri en skráin sjálf, er hún er skjalfest.
Ættu skrá og vitnisburðir þá að vera frá því um 1300—1350,
að því er skjalfestingu varðar. Hins vegar ætti samþykkt sú,
sem skráin byggir á, að vera nokkru eldri.
Nú er það mjög mikilvægt, að nota megi skrá þessa til þess
að gera grein fyrir tíundarmati jarða í Rosmhvalanesshreppi
á 13. öld, áður en aðalútgerðartíminn hefst, sem leiðir af sér
fólksfjölgun og skiptingu stórjarða í minni einingar. Enn