Skírnir - 01.01.1963, Qupperneq 170

158
Magnús Már Lárusson
Skímir
nesi og Kirkjubóli; um tJtskála er ekki glöggt. Hítardalsbók
setur kaupbréf Jóns biskups, sem áður getur, og Vilkinsbók
setur úttekt, er síra Ormur tók, með. Hann er þá væntanlega
fyrsti beneficiatus þar, DI III 219—22, IV 103—105, sbr.
áður skrifað.
Nú er til vígslumáldagi Hvalsneskirkju frá 1370, sem ber
með sér, að þá fyrst er kirkjan gerð að alkirkju og gerðar
breytingar á sóknarskipun Útskálakirkju. Væntanlega er þá
fyrst stofnað til prestskyldar í landinu, þar sem Bjöm Ólafs-
son og Salgerður, kona hans, gefa fjórðung í heimalandi kirkj-
unni til uppheldis og prestskyldar og enn fremur jörð í Norð-
umesjum og 12 kýr.
Þá ætti að liggja ljóst fyrir, að taka beri gerð handritanna
a og 390 fram yfir.
Með þessu er ekki loku fyrir skotið, að á Hvalsnesi hafi ver-
ið hálfkirkja fyrir 1370. Vígsla hennar er Guði til lofs og dýrð-
ar og heilagri Guðs móður Mariæ, hinum heilaga krossi, Ólafi
konungi, heilagri Katarine og öllum Guðs helgu mönnum;
er í þeirri helgun ekkert sérstakt, er mælir á móti hálfkirkju
þar áður fyrr.
I máldaganum kemur enn fremur fram Býjasker sem hálf-
kirkja.
4 bæir eru teknir undan tJtskálum: Þórisstaðir, Flanka-
staðir, Sandgerði og Uppsalir. I skaðabætur eru Varir með
tveimur kúgildum lagðar til Utskála í eitt skipti fyrir öll
vegna tekjumissis kirkjunnar þar. Þá er það eftirtektarvert,
að um Utskála skuli vera að ræða, en ekki Kirkjuból, sem
væri eðlilegra, að bæir þessir fylgdu. Sennilega er það svo, að
Utskálar hafi tekið við af Kirkjubóli sem höfuðkirkja. DI III
256—57.
Um helgun Utskálakirkju er ekkert vitað með vissu. I vísi-
tazíu 1679 er þess getið, að presturinn haldi kirkjuna helgaða
vera Guði og Sancto Nicolao, Bps. A II 11, bls. 303. Sú helg-
un bendir til 12. aldar. Aðrar Nikulásarkirkjur vom að Bessa-
stöðum, Brautarholti og Seltjarnamesi við Faxaflóa sunnan-
verðan.
Kirkjubólskirkja var Péturskirkja. Er það eflaust fornt ein-