Skírnir - 01.01.1963, Side 187

Skírnir
Skjöldungasaga
175
mál nánar. Hann telur, að eins konar alda endurfæðingar hafi borizt upp
að ströndum fslands, og séu menntir fslendinga á 12. öld yaktar af þeirri
öldu og Skjöldungasaga sé beint til orðin fyrir þessi áhrif. Nú er engum
blöðum um það að fletta, að íslendingar hafa kynnzt erlendum menntum
og ritum á 12. öld, orðið fyrir áhrifum, en það út af fyrir sig er hvorki
lofsvert né lastsvert, það getur verið hvort sem vera skal gagnlegt eða
óheppilegt, eftir því, hvað það er, sem tekið er á móti, og hver tekur á
móti, og hvemig á stendur og hvernig á móti er tekið. Málið er þvi
ákaflega flókið. Nú væri það rangdæmi að segja, að doktorsefni sé það
ekki ljóst, að hér sé margs að gæta; skilningur hans á skynsemisstefnu
íslendinga er t. d. vel útlistaður í kaflanum 251.—255. bls. En hér og þar
í riti hans virðist mér koma fram það, sem kalla má miðaldarómantík og
veldur því, að hann miklar fyrir sér ágæti hinna erlendu áhrifa. Slík
rómantík virðist mér í seinni tið nokkuð algeng á Norðurlöndum, og er
doktorsefni hvorki einn né í vondum félagskap En margir í þeim hópi
hafa ekki sömu þekkingu á íslenzkri menningu sem hann, og þegar mað-
ur les verk þeirra, hnykkir manni við þeirri tilhugsun: ef þetta væri rétt,
hefðu islenzkar fombókmenntir aldrei getað orðið eins og þær em, þær
hefðu þá orðið likar íslenzkum bókmenntum á 14. og 15. öld. En hér eiga
ekki allir óskilið mál. Doktorsefni er fullljóst, að í íslenzkri menningu
rennur saman erlent og innlent, þannig að báðir straumar eru miklir.
Aðeins finnst mér, eins og ég sagði, rómantískur ljómi í huga hans yfir
hinum erlendu hugmyndastraumum og bókmenntatízku og hann eigni
þeim meiri lífgjafarmátt en vert er, og hinn rómantíski ljómi valdi því,
að hann heimti ekki jafn-skilyrðislaus rök fyrir áhriftun, t. d. frá einu riti
til annars, og rétt væri, ekki jafn-skilyrðislaus rök fyrir því, að um tengsl
sé að ræða. Oft segir lesandi við sjálfan sig: ef vitað væri, að þessi höf-
undur hefði þekkt tiltekið eldra rit, þá væri líklegt, að um áhrif gæti
verið að ræða, en ef það er ekki vitað, verður ekki úr því reist neitt, sem
traust er.
Á bls. 255 o. áfr. er langur kafli, þar sem fjallað er um fomaldar-
dýrkun, ætjarðarást og þjóðemiskennd, sem komi fram í ritum 12. aldar-
innar. Ég sé ekki, að unnt sé að fara hér út í að rekja þjóðemiskenndina
og ættjarðarástina, þar koma svo margir sundurleitir þættir til greina,
eftir þjóðfélagsháttum og sögu þjóðanna, og þeir geta verið svo marg-
slungnir og saman blandaðir af ólíkum efnum, að enginn er nokkm
bættari þó að ég varpaði fram nokkrum orðum um það. Það er miklu
meira mál. Og til þess að gagn sé í, þarf að greina sundur hinar ólíku
hvatir, sem ollu því, að menn skrifuðu það og það sagnarit á þessu tíma-
bili lénsaðalsins. Margir skrifuðu til að efla sína kónga eða konungaríki,
en mundi það vera kveikjan í Islendingabók Ara, eða hjá þjóðveldis-
manninum, sem skrifaði Skjöldungasögu? Það merkilegasta í þessum ís-
lenzku bókum er það, sem greinir þœr frá hinum útlendu, að anda, að
tilgangi, að búningi, að siðaskoðun. Hið frumlega í þeim. Og það er ekki