Skírnir - 01.01.1963, Síða 192

180
Einar Ól. Sveinsson
Skimir
eins aftur að riti Jacobs Burckhardts. Það mátti á sínum tíma lesa í bók-
um, að renaissance-hreyfingin hefði hafizt við enduruppgötvun fornrar
grískrar og latneskrar listar og bókmennta. En þegar Burckhardt skrifar
bók sína, nefnist fyrsti fjórðungurinn eða nær því „Der Staat als Kunst-
werk“ og fjallar um stjómmál, ríki og þjóðhöfðingja á Italíu á 14., 15. og
16. öld. Næsti þáttur nefnist „Entwicklung des Individuums", og þá loksins
er Burckhardt tilbúinn að hefja kaflann „Die Wiedererweckung des Alter-
tums“. Hann segir: Nú er þar komið sögu, að rétt er að fjalla um fom-
öldina (þ. e. áhrif fornmenningarinnar), en „endurfæðing“ hennar hefur
orðið að samnefni tímabilsins, með einstrengingslegum hætti. Ástand það,
sem lýst var, hefði gagntekið og þroskað þjóðina einnig án fornaldarinn-
ar, og flest af því, sem síðar skal sagt frá, hefði verið hugsanlegt án henn-
ar, en hún hefur á margan hátt litað það sem gerðist og sett svip sinn
á það. O. s. frv. M. ö. o. fornaldarfræðin em ekki orsök „endurfæðingar-
innar", heldur aðeins merkur þáttur. Síðan lýsir Burckhardt fomaldar-
áhrifunum, og þá koma langir og fjölbreyttir þættir um önnur efni.
Þetta merkilega sjónarmið kemur mér nú í hug, þegar ég íhuga menn-
ingu þjóðveldistímans og bókmenntaafrek hans. Það er augljóst mál, að
ég get ekki gert meira en en drepa á meginatriði. Og það er þetta: Áður
en tólfta öldin kom, með þeirri viðreisn og þeim nýjungum, sem henni
heyra til, áður en þau áhrif gátu borizt upp að ströndum Islands, hafði
upp úr ölduróti víkingaaldar og landnáms skapazt nýtt þjóðfélag, ólikt
öllum öðrum, með sérstakri menningu og sérstökum jarðvegi til þroska.
Það er löng og flókin saga, þó að ekki væri gert annað en drepa á fáein
atriði. Það er eins og hér hafi verið að verki einhver efnafræðimeistari,
sem skóp afar margbrotinn formála fyrir þá efnaþróun, sem hér átti að
verða. Engu mátti muna í þessu fjölþætta og hárnákvæma kerfi; eitt smá-
atriði gat breytt öllu, jafnvel um tímann mátti engu muna. Ef klaustur
hefðu verið stofnuð hér upp úr miðri ll.öld og vaxið með sama hraða
og í lok 12. aldar, er ofboð ólíklegt, að nokkur Islendingasaga hefði nokk-
urn tima verið skrifuð. Og útlend áhrif voru ekki annað en einstök atriði
í margbrotinni samsetningu, og þau voru bundin bæði við ákveðinn tima
og takmarkað magn. Þegar það breyttist, kom nýr timi, hinar islenzku
síðmiðaldir.
Það er mál að ljúka þessu erindi. Hér á undan hefur vitanlega borið
meira á aðfinnslum en lofsyrðum, það er nú einu sinni eðli andmæla-
ræðunnar. En þó er margt að lofa í bókinni, og hef ég reynt að láta það
koma líka fram. Ég tel í henni verulegan feng: þeir, sem rannsaka vilja
Skjöldungasögu i framtíðinni, komast ekki framhjá henni. Hún er höf-
undi sínum til sóma bæði sökum þekkingar og vísindalegra vinnubragða.
Auk þess, sem bókin hefur beint eða óbeint um Skjöldungasögu, sýnir
hún mikla þekkingu á fomíslenzkum bókmenntum og því, sem vísinda-
menn hafa gert til að skýra þær. Ég mundi óska, að höfundi yrði margra